ریشه‌ها و جلوه‌های تشیع و حوزه علمیه اصفهان در طول تاریخ

ریشه‌ها و جلوه‌های تشیع و حوزه علمیه اصفهان در طول تاریخ
پدیدآوران	موحد ابطحي، حجت (نویسنده)
ناشر	دفتر تبليغات المهدي(عج) اصفهان
مکان نشر	ايران - اصفهان
سال نشر	مجلد1: 1418ق
چاپ	1
زبان	فارسی
تعداد جلد	3
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ریشه‌ها و جلوه‌های تشیع و حوزه علمیه اصفهان در طول تاریخ تألیف میر سید حجت موحد ابطحی، پژوهشی است پیرامون بررسی ریشه‌ها و جلوه‌های مذهب تشیع در اصفهان و نهادهای فرهنگی آن، از جمله حوزه‌ها، مساجد، کتابخانه‌ها و علما و مشاهیر که به زبان فارسی و در دوران معاصر نوشته شده است.

ساختار

کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در سه جلد (جلد اول 13 عنوان اصلی، جلد دوم 11 عنوان اصلی و جلد سوم مجموعه تصاویر و عکس‌ها)، تنظیم شده است.

نویسنده در بخش‌های محدثین اصفهان؛ چهره‌های علمی و بزرگ آن شهر از قرن سوم تا دهم؛ امامزادگان؛ خاندان‌های علمی؛ مدارس علمیه در دوره‌های قبل از صفویه؛ مساجدی که مرکز فعالیت علمی بوده؛ ریشه‌ها و مظاهر تشیع در آن شهر در گذشته زمان و...، مطالب سودمندی برای اثبات سابقه قوی و ارزشمند تشیع در اصفهان، عرضه نموده است. همچنین در بخش‌های گوناگون کتاب، عظمت علمی و فرهنگی غنی و دیرینه آن شهر و اهمیت حوزه علمیه شیعه و مظاهر و پایگاه‌های آن، در معرض افکار پژوهشگران و علاقه‌مندان، قرار گرفته است.

گزارش محتوا

نویسنده در مقدمه، ضمن اشاره به سیر تکوین و تدوین مطالب کتاب، به توضیح روش کار خود، پرداخته است.

نویسنده سفرهای فراوانی به نقاط مختلف کشور انجام داده و در هر سفر، از چندین شهر و مدارس علمیه و کتاب‌خانه‌ها و سایر مراکز علمی و دینی مربوط به حوزه‌های علمیه در هر شهر دیدار کرده و درباره تاریخ و سیر تحولات و رشد و رکود آن‌ها، تحقیق نموده و مجموعه بسیار جالبی از یادداشت‌ها و عکس و تصاویر، راجع به هر حوزه‌ای، تهیه کرده است. اولین جلد از مجموعه یاد شده، به‌عنوان پیش درآمدی برای آن بررسی، با نام «آشنایی با حوزه‌های علمیه شیعه، در طول تاریخ» به چاپ رسیده و چندین مجلد دیگر نیز آماده چاپ است. در ضمن این بررسی گسترده، اهمیت حوزه علمیه اصفهان و سوابق درخشان آن، باعث شد در یک بررسی مفصل‌تر، سوابق علمی و تشیع اصفهان، در اثر حاضر، مورد ارزیابی نسبتاً کاملی قرار گرفته و ریشه‌های عمیق عشق مردم اصفهان نسبت به مکتب ولایت و مذهب تشیع، مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد تا معلوم گردد که گرچه اصفهان در طول چند قرن، در اثر قدرت و سلطه جائرانه و جابرانه عده‌ای از دشمنان تشیع و اهل‌بیت(ع)، رنگ و نمای حکومت اموی و عباسی و.. داشته و به‌عنوان شهر دشمنی با ائمه و اهل‌بیت(ع) شناخته شده، ولی در همان زمان‌ها نیز، در میان مردم اصفهان، ریشه‌های تشیع و عشق نسبت به اهل‌بیت(ع) شدیداً مطرح بوده است.

وی برای نشان دادن عظمت علمی اصفهان و سوابق تشیع و مظاهر درخشان اعتقاد پاک مردم این شهر نسبت به مکتب ولایت و امامت و مذهب اهل‌بیت(ع)، مراکز و نهادهای مهمی را موضوع بحث قرار داده و علاوه بر معرفی آن‌ها، از شخصیت‌های برجسته و شایسته‌ای که در رابطه با آن مراکز بوده و به‌عنوان مؤسس یا مدرس یا مؤلف یا...، به آن مرکز و مجمع ارزشمند، وابسته بوده‌اند، یاد نموده و به عظمت شخصیت و آثار و برکات علمی- اجتماعی آن‌ها اشاره کرده و بدین وسیله، عمق و گسترش علمی و دینی اصفهان را به نمایش گذارده است. این مراکز و نهادها عبارتند از:

1. مساجدی که مرکز علمی بوده‌اند مانند مسجد: جامع؛ جامع عباسی (مسجد امام)؛ شیخ لطف‌الله؛ لنبان؛ حکیم؛ سید؛ خیاط‌ها؛ ایلچی؛ نوبازار؛ جارچی و مسجد بابا محمدعلی سقا (مسجد امامی)
2. مدارس علمیه:

الف) مدارس قبل از دوره صفویه از جمله مدرسه: ابن سینا؛ امامیه؛ اوزون حسن؛ باب القصر؛ باقریه دربکوشک؛ تاج الملک؛ جعفریه؛ جلال‌الدین منکبرنی؛ جلالی؛ جوهان؛ خواجه صدرالدین علی طبیب؛ دار السیاده؛ درویشان؛ سمیرمی؛ سلطان محمد سلجوقی؛ رکن‌الدین محمد یزدی؛ شمسیه؛ شهشهان؛ شیخ ابومسعود رازی؛ شیخ یوسف بناء و.. ب) مدارس علمیه دوره صفویه که باقی مانده است از جمله مدرسه: امام صادق(ع)؛ ابراهیم بیک؛ احمدآباد؛ اسماعیلیه؛ الماسیه؛ جده بزرگ و کوچک؛ جلالیه؛ چهارباغ؛ حاج شیخ محمدعلی؛ خالصیه؛ ذوالفقار؛ سلیمانیه؛ شفیعیه دردشت؛ علی‌قلی آقا؛ کاسه‌گران (مدرسه حکیمیه)؛ میرزا حسین و.. ج) مدارس غیر موجود متعلق به دوره صفویه مانند مدرسه: آقا شیرعلی؛ آقا کافور؛ آقا کمال خازن؛ آقا مبارک یا مبارکیه؛ آقانور؛ آقانور جولا؛ اسفندیار بیک؛ اسماعیلیه تخت فولاد؛ افتخار الملک؛ ایلچی؛ باغ سهیل؛ پریخان خانم؛ حاج طاهر شیرازی؛ حکمتیه؛ حکیم؛ خاتون‌آبادی اسماعیلیه در تخت فولاد؛ خارج دروازه حسن‌آباد؛ خرابه؛ خلیفه سلطان و.. د) مدارس پس از دوره صفویه تاکنون از جمله مدرسه: الغدیر؛ امیرالمؤمنین(ع)؛ پاقلعه؛ جوادیه؛ رکن‌الملک؛ صدر چهارباغ خواجو؛ محمودیه؛ میرزا مهدی و.. ه) مدارس علمیه مخصوص بانوان از جمله مدرسه: فاطمه(س)؛ حضرت زینب(س)؛ الزهرا(س)؛ النفیسه(س) و مدرسه کتابخانه امیرالمؤمنین(ع)

1. کتابخانه‌ها از جمله کتابخانه: اسماعیل بن عباد؛ مسجد جامع؛ شیخ ابومسعود؛ حاج حسن؛ نظامیه اصفهان؛ خاندان خجندیان؛ باباقاسم؛ سلطان بخت‌آغا؛ شیخ علی منشار عاملی؛ شیخ بهایی؛ میرداماد؛ ملاعبدالله؛ ابن خاتون؛ فیض کاشانی؛ خاندان خوانساری؛ خاتون‌آبادی؛ صفویه؛ محمد مقیم؛ میرفندرسکی؛ میرزا عنایت‌الله اصفهانی؛ علامه مجلسی؛ ابوطالب زاهدی و..
2. بقعه‌ها و مقبره‌ها، که نشانی از عظمت علمی اصفهان دارند از جمله مزار امامزاده اسماعیل(ع)؛ بقعه صاحب بن عباد؛ مقبره خاندان ترکه؛ مرقد ملا تاجا؛ بقعه آقا سید مرتضی؛ بقعه سید علاءالدین محمد شهشهان؛ مقبره علامه مجلسی؛ تخت فولاد و..
3. خاندان‌های علمی از جمله خاندان: ابطحی سدهی؛ اژه‌ای؛ امامی؛ تویسرکانی؛ جزائری؛ حافظ ابونعیم اصفهانی؛ حسین‌آبادی (آقا میرزا محمدجواد)؛ خاتون‌آبادی؛ خادمی (خادم الشریعه)؛ خراسانی؛ خوانساری (ملاعلی‌اکبر)؛ رضوی خوانساری؛ روضاتی؛ سید العراقین؛ شفتی؛ شمس‌آبادی (آل رسول)؛ شهرستانی؛ شهشهانی؛ شیخ‌الاسلام سبزواری و..

نویسنده همچنین با مطرح ساختن مباحثی از قبیل: نقش حیاتی امیرالمؤمنین علی(ع) در فتح اصفهان؛ ورود امام حسن(ع) به اصفهان؛ سلمان فارسی، افتخار اسلام و تشیع و آبروی ایران و اصفهان؛ نماینده‌های امیرالمؤمنین(ع) در اصفهان؛ شش سال حاکمیت قدرت مختار ثقفی بر اصفهان؛ عبدالله بن محمد کنانی اصفهانی، شکنجه دیده راه تشیع؛ اسحاق بن سعد قطربلی، فرماندار اصفهان و عاشق دلباخته امام زمان(عج)؛ نقش خاندان علمی ثقفی در نشر احادیث اهل‌بیت(ع) در اصفهان؛ عزاداری بر امام حسین(ع) در اوج قدرت اهل تسنن در اصفهان؛ نشر احادیث فضائل علی(ع) از اصفهان؛ چهره‌های بزرگ و نامدار علمی شیعه، از قرن سوم تا دهم؛ مدارس علمیه اصفهان قبل از صفویه؛ ریشه‌ها و نشانه‌های تشیع اصفهان در گذشته زمان؛ معرفی خاندان‌های علمی شیعه در قرن‌های اولیه و...، ریشه‌های تشیع را در اصفهان، مورد توجه قرار داده و عظمت این شهر را در زمینه سابقه فداکاری در راه ولایت(ع) به اثبات رسانده است.

وی همچنین با طرح مباحث زیر، به شکلی عام، فرهنگ عمومی و روحیات اجتماعی مردم این شهر را مورد معرفی و تمجید، قرار داده است:

1. اسامی شهر اصفهان در طول تاریخ (انزان؛ گابیان؛ گابیه؛ جی؛ اسپاهان؛ سپاهان؛ اسپهان؛ صفاهان؛ اسفاهان؛ اصبهان؛ اسبهان؛ اسفهان؛ اسباهان و اصفهان)
2. امتیازات طبیعی و معنوی اصفهان (از جمله وجود سی مستجاب‌الدعوه در اصفهان، اصفهان (فارس) از زبان پیامبر(ص) و ورود جمعی از صحابه پیامبر(ص) به اصفهان)
3. ریشه‌ها و نشانه‌های تشیع در تاریخ گذشته اصفهان
4. جلوه‌های ولایت اهل‌بیت(ع) در شهر اصفهان
5. اصفهان در آیینه افکار صاحب‌نظرانی همچون حکیم رومی؛ مقدسی؛ مفضل بن سعد مافروخی اصفهانی؛ سمعانی؛ یاقوت حموی؛ ابوالفداء عمادالدین اسماعیل؛ حمدالله مستوفی قزوینی؛ ابن‌ بطوطه؛ شوالیه شاردن فرانسوی؛ زین‌الدین شیروانی؛ میرزا حسین‌خان تحویلدار؛ جابری انصاری؛ علی‌اکبر دهخدا؛ حسین نور صادقی؛ رفیعی مهرآبادی؛ دکتر محمد معین؛ دکتر لطف‌الله هنرفر؛ عبدالغفور بلوشی؛ منوچهر قدسی؛ سخاوی و..
6. اصفهان در آیینه شعر و ادب و سروده‌های شعرا و شاعران بزرگ این شهر در قرون مختلف از جمله: بندار بن عبدالحمید کرخی اصفهانی؛ موسی بن عبدالملک اصفهانی؛ محمد بن بحر اصفهانی؛ علی بن حمزه اصفهانی؛ ابومحمد بن عبدالله اصفهانی؛ عباد بن عباس طالقانی اصفهانی؛ عبدالله بن محمد اصفهانی (خازن)؛ احمد بن محمد بن حسن اصفهانی؛ زید بن علی حسینی؛ ابومسلم محمد بن علی نحوی اصفهانی

جلد سوم کتاب، با عنوان «اصفهان در آیینه تصویر» به تصاویر و عکس‌ها اختصاص یافته است. نویسنده در تنظیم این عکس‌ها، ابتدا تصویرهایی که زیبایی‌های اصفهان را از نظر طبیعی و هنری به نمایش می‌گذارد عرضه نموده و پس‌ازآن از عکس‌های مساجد مهم و مورد توجه و سپس از مزارات نورانی و متبرکه امامزادگان(ع) بهره جسته و بعدازآن، تصاویری از بقعه‌های علمی و مزارات علماء بزرگ قرار داده شده است و سپس از مدارس علمیه و صحنه‌هایی مربوط به برنامه‌های حوزه علمیه عکس‌هایی را برگزیده و در معرض دید علاقه‌مندان قرار داده است.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد آمده است.

در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع، به توضیح برخی از مطالب متن پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها

بررسی ریشه‌های تاریخی تشیع در ایران