رساله در حقیقت و کیفیت سلسله موجودات و تسلسل اسباب و مسببات
| رساله در حقیقت و کیفیت سلسله موجودات و تسلسل اسباب و مسببات | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن سینا، حسین بن عبدالله (نویسنده)
عمید، موسی (مصحح) محقق، مهدی (مقدمه‌نويس) |
| ناشر | دانشگاه بوعلی سينا |
| مکان نشر | همدان - ایران |
| سال نشر | 1383 ش |
| چاپ | 2 |
| موضوع | آفرینش - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BBR ۴۵۲ 1383 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
رساله در حقيقت و کیفیت سلسله موجودات و تسلسل اسباب و مسببات نام رساله‌اى است كه مرحوم شيخ الرئيس ابوعلى حسين بن عبدالله بن سينا، در موضوع خلقت موجودات، به زبان فارسى و براى ارائه نظريه اسلام در اين زمينه كه متفاوت با نظريات دانشمندان يونانى و ديگر انديشمندان غير مسلمان است، در قرن چهارم هجرى، به رشته تحرير درآورده است.
اين كتاب، از آن جهت كه در بر گيرنده نظريه قدم واجب‌الوجود و حدوث عالم است و از اولين كتبى است كه در مقابل نظريه ارسطو و تابعينش تأليف شده و سخن آنان را در مورد قدم عالم، ابطال نموده است، داراى ويژگى و جايگاه خاصى مى‌باشد.
در انتساب اين كتاب، به بوعلى سينا، جاى سخن وجود دارد و آن بدين جهت است كه ادبيات كتاب با دست‌نوشته‌هاى مسلم بوعلى به زبان فارسى، قدرى متفاوت است. اضافه بر آن، در هيچ‌كدام از مواردى كه آثار بوعلى به ثبت رسيده، نام اين كتاب نيامده است كه اين نيز شك را در انتساب اين كتاب به وى، زيادتر مى‌كند. از طرفى چون مطالب ذكر شده در اين كتاب، كاملاً هم‌آهنگ با نظريات و تأليفات بوعلى مى‌باشد و حتى يك نفر هم منكر نسبت اين كتاب به شيخ الرئيس نشده است، مى‌توان اين رساله را از تأليفات ايشان به حساب آورد.
ابن سينا، علت تأليف اين رساله را پاسخ به درخواست يكى از دوستان راستين خود مى‌داند.
ساختار
رساله، فاقد هر گونه باب‌بندى و فصل‌بندى است و در قالب نه سؤال و جواب تنظيم شده است.
گزارش محتوا
مؤلف، بعد از بيان يك مقدمه كوتاه، شروع مى‌كند به طرح مباحث لازم در زمينه موضوع رساله و براى راحتى فهم، آنها را به صورت سؤال و جواب، بيان مى‌نمايد. سؤال اول، درباره موجب وجود واجب‌الوجود است كه مؤلف پاسخ آن را با تقسيم ادراكات انسان(به حسب مدرک ات) به سه قسم آغاز مى‌كند و مى‌گويد: مدرک ات انسان؛ يعنى همه پديده‌هايى كه توسط انسان درك مى‌شوند، يا مادى و محسوسند يا منتزع از ماده ومتخيل و موهوم يا مجرد از ماده؛ از آن‌جا كه هيچ‌يك از اين گروه‌هاى سه‌گانه، قابليت استقلال ندارند، ناچار بايد موجودى باشد كه وجودش بالذات باشد، نه مانند اينها بالغير و همان موجود بالذات است كه پديد آورنده اين موجودات است.
سؤال دوم، درباره فرق بين وجود واجبى و وجود ممكنات است كه جوابش، بالذات و بى‌نياز از غير بودن وجود واجب و بالغير و نيازمند بودن ممكنات مى‌باشد. سومين سؤال، درباره موجب ايجاد موجودات است كه جوابش عبارت است از ظهور اول حق.
از جمله سؤالات مطرح شده، سؤال درباره ماهيت صادر اول است كه مؤلف، در جواب مى‌گويد: آن، موجودى است كه قابليت اول شدن در خلقت را داراست و چيزى نمى‌تواند حائز اين مرتبه گردد غير از عقل كل كه عين دانش است، سپس به همين مناسبت توضيحاتى را راجع به قدر و منزلت عقل ارائه مى‌كند.
شيخ الرئيس، در ادامه سخنى دارد در مورد اينكه چرا خلقت واجب‌الوجود به صادر اول خاتمه نيافت و ديگر موجودات را نيز خلق كرد و پاسخ مى‌دهد كه عقل اول نيز مانند واجب‌الوجود ظاهر بالاستقلال نيست، بلكه به واسطه آثار و معلول‌هاى خود ظاهر مى‌گردد، فلذا ناگزير بايد آثارى از او پديد مى‌آمد تا او نيز به مرتبه ظهور برسد.
اينكه چه موجوداتى از طريق عقل اول به وجود آمده‌اند، موضوع سؤال ديگرى است كه مؤلف طرح كرده و بدان پاسخ داده؛ سخن، درباره چيستى و چگونگى اولين عنصرى كه به وجود آمده، در همين راستا مى‌باشد. در ذيل همين مسئله، توضيحاتى در مورد اجرام فلكى و چگونگى آنها آمده است.
اين قسمت، مفصل‌ترين بخش رساله است و حاوى مطالب مهم و قابل توجهى است؛ از جمله، بيان اسامى افلاك نه‌گانه كه عبارتند از: فلك الافلاك، فلك البروج، فلك زحل، فلك مشترى، فلك مريخ، فلك شمس، فلك زهره، فلك عطارد و فلك قمر. بوعلى، در ادامه به بيان چگونگى تركيب عناصر اربعه و به وجود آمدن مراتب جمادات و حيوانات و ارواح پرداخته و توضيحى اجمالى در مورد قوس نزول و قوس صعود ارائه مى‌نمايد.
وضعيت كتاب
رساله، همراه با حواشى و مقدمه مشروح و تصحيحات دكتر موسى عميد چاپ شده است. در آخر كتاب، فهرست‌هايى به اين صورت ذكر شده‌اند: 1- فهرست مطالب متن رساله. 2- فهرست اعلام رجال. 3- فهرست اسامى كتب. 4- فهرست اصطلاحات.