رسالة في الذب عن أبي‌الحسن الأشعري
| كتاب الأربعين في دلائل التوحيد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | انصاری، عبدالله بن محمد (نویسنده)
فقيهي، علي بن محمد (مصحح) ابن درباس، عبدالملک بن عيسي (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب الاربعين في دلائل التوحيد رسالة في الذب عن أبي‌الحسن الأشعري |
| ناشر | مؤسسه تبوک للنشر و التوزيع |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| چاپ | 2 |
| موضوع | اشعريان - دفاعيهها و رديهها توحيد |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 217/4 /ه4الف4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
رسالة في الذب عن أبي‌الحسن الأشعري اثر عبدالملک بن عیسی بن درباس، در دفاع از کتاب «الإبانة» ابوالحسن اشعری نوشته است. برخی می‌گویند این اثر توسط ابواسحاق ابراهیم بن عثمان بن عیسی، فرزند برادر عبدالملک بن عیسی نوشته شده است، نه خود او[۱].
این کتاب به دنبال کتاب الأربعين في دلائل التوحيد اثر ابواسماعیل عبدالله بن محمد هروی (396-481ق) به چاپ رسیده است.
کتاب «الإبانة»، مشتمل بر همه عقاید اشعری است و گفتگوی مفصل از آن، به‌ویژه ازآن‌جهت که حتی امروز نیز اکثریت مسلمانان جهان دارای این مذهب فکری‌اند، ضروری می‌نماید. اشعری ابتدا در دو باب از این کتاب به نقل و شرح عقاید و اقوال کژراهان و بدعت‌گذاران (بنا بر تعبیر او) می‌پردازد که خود صریحاً به‌عنوان معتزلیان، قدریان، جَمهیان، حَروریان، رافضیان و مُرجئیان از آن‌ها یاد می‌کند و سپس به بیان نظرات «اهل حق و سنت» می‌پردازد[۲].
این اثر همانند کتاب الأربعين في دلائل التوحيد توسط علی بن محمد بن ناصر فقیهی مورد تحقیق و تصحیح قرار گرفته و منتشر شده است.
ساختار
کتاب از دو بخش مجزا تشکیل شده، در بخش اول بعد از مقدمه محقق و زندگی‌نامه ابواسماعیل هروی، متن رساله الأربعين في دلائل التوحيد در چهل حدیث آمده که هرکدام از این احادیث در یک باب جای گرفته‌اند.
در بخش دوم، متن کتاب رسالة في الذب عن أبي‌الحسن الأشعري بعد از مقدمه محقق آمده است.
گزارش محتوا
محقق در مقدمه این رساله به معتزله تاخته و می‌گوید: آن‌ها کسانی هستند که نصوص قرآنی و روایی را مورد تحریف قرار داده‌اند[۳].
وی می‌نویسد: هرچند ابوالحسن اشعری در ابتدا شاگرد ابوعلی جبائی معتزلی و معتقد به مسلک اعتزال بود، لکن بعد از مدتی با تمسک به قرآن و حدیث از اعتزال دست کشید و تفکر آن‌ها را مورد نقد قرار داد و تفکر صحیح خود را در کتاب «الإبانه عن أصول الديانة» به معرض نمایش گذاشت[۴]. برخی، درباره او گفته‌اند: اعتقاد ابوالحسن اشعری با آنچه در این کتابش آورده، منافات دارد؛ زیرا او در این اثرش راه تقیه را پیش گرفته است. برخی دیگر در دفاع از وی گفته‌اند: اینکه گفته شود او در این اثر تقیه نموده است، افترائی بیش نیست؛ زیرا او از عالمانی است که به علم و تقوا معروف بوده و از چنین کسی بعید است که در وادی نفاق و تقیه بیفتد[۵].
نویسنده در این رساله، نظریات برخی از علماء را آورده که در تعریف و تمجید از کتاب «الإبانة» ابوالحسن اشعری، مطالبی را بیان نموده‌اند و گفته‌اند که این اثر او به‌دور از تقیه نوشته شده است.[۶].
این اثر، رد بر کلام کوثری نیز هست. او در حاشیه خویش نوشته است: اشعری، کتاب ابانه را بر روش مفوضه نوشته است و مقصود او بیرون کشیدن کسانی است که در ورطه تشبیه افتاده‌اند. او سعی نموده قدم‌به‌قدم آن‌ها را به سمت اعتقاد صحیح هدایت کند... ابوالحسن اشعری به بغداد رفت و با تمام حکمتش سعی نمود به‌وسیله کتاب ابانه، به‌تدریج تفکر معتقدان و زاهدان حشویه (حشویه قائل به تجسیم بودند) را به اعتقاد مطابق با سنت تبدیل نماید؛ لذا به‌محض وارد شدن به آنجا این اثر را نوشت[۷].
نویسنده در این رساله، نظرات برخی از علما درباره کتاب و نویسنده «الإبانة» را ذکر کرده است؛ از جمله نظر احمد بن ثابت طرقی در بیان مسئله «استقرار (استواء) خداوند» است که می‌گوید: جهمیه را دیدم که مسئله عرش را منکر می‌شدند و استوا را طبق نظر ابوالحسن اشعری تأویل می‌بردند و من دیدم که این نوع تأویل و انتساب آن به ابوالحسن اشعری باطل است؛ زیرا در کتاب الإبانة عن أصول الديانة، ادله‌ای را دیده‌ام که استقرار و استوا را اثبات نموده است و در آن تأویل نیست[۸].
یکی دیگر از عالمانی که به این اثر اهتمام ورزیده، اسماعیل بن عبدالرحمن بن احمد صابونی نیشابوری (متوفی 449ق) است. او همواره درحالی‌که کتاب «ابانه» اشعری را در دست داشت، به مجلس درسش می‌رفت...[۹].
وضعیت کتاب
فهرست محتویات و فهارس فنی در انتهای کتاب آمده است.
محقق در ابتدای هر رساله مقدمه‌ای نقل نموده و مهمترین کارهایی را که بر روی آن انجام داده ذکر نموده است.[۱۰].
وی در ابتدای هر رساله چند تصویر از نسخ خطی را به معرض نمایش گذاشته است.
پاورقی‌های کتاب به ذکر مستندات مطالب و ترجمه اعلام متن اختصاص یافته است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمات و متن کتاب.
- بخش فلسفه و کلام، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، تهران، 1374ش.
- سلفی، حمدی عبدالمجید، رسالة في الذب عن أبي‌الحسن الأشعري و كتابه الإبانة عن أصول الديانة، مجله الحكمة، رجب 1422، شماره 23، درج در پایگاه مجلات تخصصی نور، به آدرس:
http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/362854