رسائل ابن عربی: شرح مبتدأ الطوفان و رسائل اخری

رسائل ابن عربی: شرح مبتدأ الطوفان و رسائل اخری
پدیدآوران	ابن عربی، محمد بن علی (نویسنده) عباس، قاسم محمد (محقق) عجيل، حسين محمد (محقق)
ناشر	المجمع الثقافي
مکان نشر	امارات - ابوظبي
سال نشر	1988م.
چاپ	چاپ يکم
موضوع	عرفان - متون قدیمی تا قرن 14 تصوف - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ر‎‏5 / 283 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

رسائل ابن عربی: شرح مبتدأ الطوفان و رسائل اخری، تألیف محی‌الدین ابن عربی (متوفی 543ق) مشتمل بر ده رساله عربی است. کتاب با تحقیق قاسم محمد عباس و حسین محمد عجیل منتشر شده است.

ساختار

کتاب مشتمل بر مقدمه محققین (در معرفی ابن عربی و...) و ده رساله است.

گزارش محتوا

پیش‌ازاین، رسائل ابن عربی در مجموعه‌های دیگری منتشر شده است؛ اما رساله‌های ذکر شده در این کتاب برای اولین بار ارائه شده است: «چه‌بسا این رسائلی که برای اولین بار منتشر شده است، بیانگر آخرین نقطه عطف در افکار عمومی ابن عربی برای تکمیل پروژه فلسفی- عرفانی اوست؛ پس‌ازاینکه در خلال قرن‌های طولانی از رشته مطالعات صوفیانه دور مانده بود. بنابراین با استناد به نتایج طرح شده در این رساله‌ها و تاریخ نگارش آنها که مابین سال‌های 635-636ق است و علاوه اینکه به خط خود ابن عربی نیز هست، می‌توان گفت که این رسائل خلاصه روشنی از افکار ابن عربی و معارف او را بیان می‌کند. هدف حقیقی که ما را به انتشار این رسائل واداشت، کمبود تأثیرگذاری بود که غیبت آنها بر کتابخانه ابن عربی می‌گذاشت و نیز خلأ ملموسی که در زمینه مطالعات عمومی تصوف ایجاد می‌کرد».‏.

کتاب با مقدمه‌ای در معرفی ابن عربی و شرح‌حال، شاگردان، اساتید و تألیفات او آغاز شده است‏.

در ادامه، محققین به مصادر صوفیه و غیر صوفیه ابن عربی پرداخته‌اند. پس‌ازآن قرآن کریم را، به سبب نقشش در فلسفه او، از مصادر اساسی و اولی در آثار ابن عربی دانسته‌اند؛ بلکه معتقدند به جهت تأثر شیوه او از سبک‌های قرآنی، قرآن نص حاضر در ذهن اوست. تأثیر اسلوب قرآنی را در رسائل ذکر شده در کتاب حاضر نیز می‌توان مشاهده کرد. او در برخی عرصه‌ها از طریق دو مفهوم رمز و اشاره و با تشابهی که بین قرآن و وجود برقرار می‌کند کلام الهی را تفهیم می‌کند‏.

رساله‌های کتاب به ترتیب عبارتند از:

1. عین الاعیان:

   دیدگاه‌های جدید پیرامون موضوع عروج صوفی و رؤیت و مشاهده است که به دیدگاه‌های اولیه شرعی که نبی اکرم(ص) و اصحاب سده اول هجری از متفکرین اسلام مطرح کرده‌اند، باز می‌گردد. این دیدگاه جدید با تعدادی از آراء و دیدگاه مطرح شده در فتوحات مکیه پیرامون مسئله رؤیت و ارتباط آن با جهل و علم تعارض دارد؛ زیرا او در «عین الاعیان» از مسأله فنا و احتجابی که فراوان در فهم موضوع رؤیت به‌کار رفته چشم‌پوشی می‌کند‏.

2. خروج الشخوص من بروج الخصوص:

   نویسنده در این رساله مجموعه‌ای از ثنائیات متعارض را مانند: محبت و عداوت، رحمت و عذاب، علم و عمل، قلم و نون، محو و اثبات ذکر کرده است.‏.

3. انخراق الجنود الی الجلود و انغلاق الشهود الی السجود:

   ابن عربی در این رساله در سه فصل انواع مرید و وجودات «شیخ» را بیان می‌کند. این رساله از مهم‌ترین نوشته‌های ابن عربی در عرصه بررسی تفصیلی زندگی صوفیه است.‏.

4. بحر الشکر فی نهر النکر:

   در این رساله موضوع محو و اثبات مطرح شده است. در بخشی از این رساله چنین می‌خوانیم: پس بدان که خداوند تعالی فردوس را به دست خویش غرس نمود و از آن طوبی و سدرة المنتهی را رویاند، سپس از پیوند طوبی و سدرة المنتهی درخت آدم در بهشت متولد شد، و درخت نوح در دنیا. سپس از پیوند این دو درخت، درخت موسی بین دنیا و آخرت متولد شد. سپس درخت آدم درخت جاودانگی و درخت موسی درخت صبغ و درخت نوح درخت طیبه گردید و درخت سدرة المنتهی و طوبی و فردوس به این درختان محو شدند و تحت محو وجه پروردگار ثمره داد.‏

   و در بخشی دیگر از این رساله چنین آمده است: و بدان که بنا بر حکمت محو و اثبات و سبب و نسب و رفع و وضع، ناموس، ناموس نامیده شده است؛ چراکه محو و اثبات و سبب و نسب و رفع و وضع در خلق است و به‌سبب آن محو و اثبات از نبی و ولی امتداد می‌یابد؛ پس محو از ولی به اغنیاء و اثبات از نبی به فقراء می‌رسد.‏

5. فصل فی شرح مبتدأ الطوفان:

   ابن عربی در بخشی از این رساله می‌نویسد: بین ابتدای طوفان و ظهور آن هیجده سال فاصله بود و ابتدای آن در حکمت ارض کنعان و ظهور آن در کوفه بود. ابتدای آن در حکمت نفی و ظهور آن در حکمت اثبات یعنی هست و نیست‏

6. المقدار فی نزول الجبار:

   ابن عربی در این رساله در تعابیر مختلف مقدرات را به رمز و اشاره مطرح کرده است. رساله با تعبیر «سپاس خدای را که مقادیر را به اندازه عقول قرار داد و قضایا، قواعد و مقاعد را در دایره علت و معلول قرار داد» آغاز می‌شود‏.

7. خاتمة المقدار فی نزول الجبار:

   ابن عربی در این رساله مساجد جامعه را تصویری از وادی پروردگار دانسته است: «و همواره حق جل‌جلاله از علیین به کرسی نزول می‌کند و در وادیش برای اهل بهشت تجلی می‌کند، تا به وجه مقدسش بنگرند و اثری از اصولش را بدانند. صورت وادی پروردگار در دنیا مساجد جامعه است که در آن نماز جمعه برگزار می‌شود». و شب را زمان تقرب به پروردگار و گشایش درهای عالم غیب می‌داند: و همچنین خداوند هر شب از عرش به آسمان نزول می‌فرماید؛ پس ندا دهندگانش را ندا می‌هد و دعوت‌کنندگانش را فرا می‌خواند و حجاب از چهره مقدسش می‌افکند و باب غیبش را می‌گشاید...‏

8. نشر البیاض فی روضة الریاض:

   نویسنده در این رساله مکرر از درجات شیخ و سالک طریق الهی سخن گفته است: از دیدگاه او استاد باید از علم و ایمان و گواهی و نیز نور و حکمت و عبادت سرشار باشد. او باید از انواع علوم مطلع باشد و راه رسیدن به معلوم را بداند. مطلع از سر مکتوم و آگاه از کتاب مرقوم باشد.‏ سپس شیخ را طالب و مراد می‌داند‏

9. الرد علی الیهود:

   ابن عربی در عباراتی از این رساله به ظهور خاتم اشاره می‌کند:... تا اینکه خاتم به امر او به پا می‌خیزد پس خداوند متعال قدرتش را به او منتقل می‌کند و با او گروهی از اولیاء به امر خدا قیام می‌کنند و به امر پروردگار دین او را در غلبه بر همه ادیان یاری می‌رسانند و بدین‌ترتیب آشکار می‌شود که دست خدا بر نعمت‌های دنیا و آخرت گشاده است. آن‌گونه بخواهد انفاق می‌کند و هرطور اراده کند روزی می‌هد؛ اگر بخواهد محدود می‌کند و اگر بخواهد وسعت می‌دهد‏

   سپس در بخش دیگری در رد یهود می‌نویسد: چگونه درباره محمد(ص) عصیان خداوند متعال نمودید و آنحضرت را تکذیب کردید، تا اینکه خداوند آنچه را که بر شما گسترده بود بازپس گرفت و حال‌آنکه شما از نظر مالی غنی‌ترین و از جهت سرزمین حاصلخیزترین بودید‏

10. کشف سر الوعد و بیان علامة الوجد:

و این چنین چون خداوند با موسی سی روز وعده کرد، پس چون از پیمان خود بازگشت و به باطن وعدش رجوع نمود، موسی عبارتی از کلام الهی شد و خداوند در کلامش به کلامش تکلم نمود.‏

وضعیت کتاب

فهرست مطالب کتاب در ابتدای آن آمده است.

اختلاف نسخ، تصحیح برخی الفاظ و توضیح برخی عبارات در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.