رحلة إلی رحاب الشريف الأكبر شريف مكة المكرمة
| رحلة إلی رحاب الشريف الأکبر شريف مکة المکرمة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | بقاعی، محمد خیر (ترجمه و تحشیه) دیدییه، شارل (نویسنده) |
| ناشر | الدار العربية للموسوعات |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1427 ق |
| چاپ | 2 |
| موضوع | عربستان - سیر و سیاحت |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DS 207 /د9ر3 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
رحلة إلی رحاب الشریف الأكبر شریف مكة المكرمة، تألیف شارل دیدییه فرانسوی است كه توسط محمد خیرالبقاعی به زبان عربى ترجمه شده است. این سفرنامه در شناخت احوال حجاز در اوائل نیمه دوم از قرن 19 میلادی دارای اهمیت فراوان است.
ساختار
كتاب؛ مشتمل بر مقدمه مترجم، ناشر و سیزده فصل است. مترجم در مقدمه مطالب ارزشمندی در رابطه با شرح حال نویسنده و اهمیت اثر و چگونگى ترجمه آورده است.
گزارش محتوا
دیدییه سفرش را در سال 1854م1270/ق از مصر آغاز نمود. در مقدمه ناشر آمده است كه دیدییه در راه بازگشت به سرزمینش عَبْر أثینا با مردی انگلیسی آشنا مى‌شود و سفر به جبل سیناء را به اتفاق او آغاز میكند. از آن جا قرار سفر به حجاز و ملاقات با عبدالمطلب بن غالب(شریف مكه مكرمه) گذاشته مى‌شود.
دیدییه مسیر سفرش را از قاهره به سویس، و جبل سیناء، دیر سانت كاترین، شهر طور سپس از دریای سرخ و جده و طائف - كه در آن شریف مكه مكرمه عبدالمطلب بن غالب را ملاقات مى‌كند - گزارش مى‌دهد. سپس از ترك جده به ساكنین كرانه دریای سرخ خبر مى‌دهد. فصلی از سفرنامه به اضراف و وهابییین و تاریخ و گرایش آنها در دعوت به وهابیت اختصاص دارد. در فصل هفتم از اشخاصی كه در جده ملاقات كرده خصوصاً والی عثمانی و خالد بن سعود و دیگران از نظامیان و تجار خبر مى‌دهد. در فصل دوازده، با نام «بعض التأملات» از سفرش و صدقش در نقل اخبار و و بعضی از اجتماعات اعراب و اتراك را نقل مى‌كند و مى‌گوید: «بعضی از امت عرب حق دارند كه مى‌خواهند از اتراك خلاصی یابند؛ همان گونه كه تمامی طوایف زیر سلطه آنها، چنین هستند».
كتاب همچنین حاوی خاطرات ملاحظات شخصی دیدییه است كه روزانه در اثناء سفر به رشته تحریر درآورده است. سفرنامه واقعی است و مانند بعضی از سفرنامه‌ها خیالی نیست و به گفته خود: «سفر را بدون اضافات و هیچ مبالغه‌ای نقل كرده است»؛ اما این بدان معنا نیست كه او هیچ لغزشی نداشته، بلكه همانند سایر سیاحان غربی بعضاً دارای افكار و دیدگاه‌های خاصی است كه مورد پذیرش مسلمین نبوده و نیازمند تأمل است. از جمله این موارد دیدگاه او درباره وهابیت است. او از محمد بن عبدالوهاب با عظمت یاد مى‌كند كه از فساد عقیده مسلمین محزون شده و دعوت به مبادی اصلی اسلام را آغاز كرده است. او نبی مكرم اسلام(ص) را انسانی مانند دیگران دانسته و تقدیس و توسل به وی را ناروا مى‌داند. او در ادامه عقاید وهابیت را برگرفته از قرآن معرفی مى‌كند و همانند یك اسلام شناس به نقد و بررسی اعتقادات این فرقه ضالّه مى‌پردازد.
این سفرنامه در شناخت احوال حجاز در اوائل نیمه دوم از قرن نوزدهم میلادى دارای اهمیت است. در كتبى كه از سفرنامه‌هاى جزیرةالعرب نام برده‌اند، به این اثر مختصر اشاره‌ای شده كه نام آنها در مقدمه مترجم ذكر شده است. اهمیت این اثر بدین لحاظ است كه تصویر واضحی از حیات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در این مقطع از تاریخ كه دارای منابع اندكی است، به دست مى‌دهد.
سفرنامه دارای معلومات جغرافیایی از اماكنی كه دیدییه از آنها عبور كرده مى‌باشد. او اماكن، بازارها، رودها، چاه‌ها و درختان را توصیف نموده است. بر آداب، رسوم، لباس و مساكن مردم متمركز شده است به گونه‌ای كه جامعه‌شناسان و جغرافیدانان و دیگر دانشمندان از آن بهره‌ها خواهند گرفت.
دیدار با اشخاص طراز اول از دیگر بخش‌های قابل توجه است: خالد بن سعود، عبدالمطلب بن غالب و دیگر اشراف، همچنین كونسول فرانسه و بریتانیا در جده و والی عثمانی احمد عزت پاشا یکی از رهبران ارتش ترك و نیز تجار هندی و اروپایی از جمله نام‌هایی است كه از آنها یاد شده است. خواننده در سفرنامه، تحلیلی روشمند و روان از شخصیت این افراد - كه به لحاظ اخلاق و منش و جامعه متفاوت هستند - ارائه مى‌دهد.
استشهادات دیدییه كتب مقدس عهد قدیم و جدید را خوانده است. او همچنین به اشعار و روایات ادبی لاتین و یونان و ادب فرانسه آگاهی داشته و كتاب‌های متفكرین و فلاسفه زمانش نیز واقف بوده است. از ادبیات عرب او بدون شك ترجمه هزار و یك شب را مطالعه كرده است. از سفرنامه‌ها به ویژه سفرنامه بوركهارت كه در صفحه 188 از آن نقل مى‌كند و سفرنامه تامیزییه را در مطالعات خود قرار داده است. او بر سفرنامه بوركهارت در بخشی كه درباره اشراف و وهابیین نوشته است، اعتماد كرده است كه مترجم به آنها در حاشیه كتاب اشاره كرده است.
از دیگر نکاتی كه توجه خواننده را به خود جلب مى‌كند، تنوع مصادر است كه نویسنده به بهترین وجه از آنها استفاده كرده و تنها به ملاحظات و برداشت‌های شخصی خود بسنده نكرده است.
دیدییه در جاهای متعددی از كتاب تأكید مى‌كند كه سفرنامه او دارای اهداف سیاسی نیست. خواننده در وهله اول ممكن است كه ادعای او را تصدیق كند؛ اما زندگی این مرد و اطلاعش بر حوادث مملكتی و اهتمامش به سیاست، ارتباط قوی او با هویت مسیحیش، كراهت شدید نسبت به امپراتوری عثمانی كه در برخی موارد به نژادپرستی تبدیل مى‌شده است، برخلاف این را نشان مى‌دهد.
او از حوادث مهمی؛ مانند انقلاب دوم فرانسه در دسامبر 1851م خبر مى‌دهد كه خود شاهد عینی این انقلاب بوده است. او از جنگ بین تركیه و روسیه در بین سال‌های 1853 - 1856م خبر مى‌دهد. او ورود فرانسه و برتانیا به این جنگ را برای تأمین مصالح تركیه و دور كردن روسیه از مناطق نفوذش مى‌داند. این كه آیا دیدییه از سوی نابلیون سوم امپراتوری فرانسه برای كشف منطقه حجاز مأمور بوده است یا نه؟ از سؤالاتی است كه پاسخ به آن را به محقیقین واگذار مى‌كند.
وضعیت
در ابتدای اثر دو مقدمه به قلم مترجم و ناشر آمده است. در پاورقی ارزشمند مترجم نیز آدرس مطالب، توضیح برخی اصطلاحات و اعلام و اماكن آمده است. در انتهای اثر فهارس اعلام، اماكن، مصادر و مراجع و مطالب ذكر شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.