ذيل بشائر أهل الإيمان بفتوحات آل عثمان
ذيل بشائر أهل الإيمان بفتوحات آل عثمان، اثر حسین خوجه (متوفی 1145ق)، با تحقیق طاهر معموری، بخشی از کتاب «بشائر أهل الإيمان بفتوحات آل عثمان» است و در مورد تاریخ تونس و ترجمه علمای آن سرزمین در عهد عثمانی می‌باشد که به زبان عربی و در ابتدای قرن دوازدهم هجری نوشته شده است.
| ذيل بشائر أهل الإيمان بفتوحات آل عثمان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | خوجه، حسین (نویسنده)
|
| ناشر | الدار العربية للکتاب |
| مکان نشر | تونس - ليبيا |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب با دو مقدمه از محمد حبیب و محقق آغاز شده و علما به‌حسب شهرهای خویش، معرفی و شخصیت آنان همراه با ذکر اساتید، شاگردان و جایگاه علمی و فرهنگی آنان تحلیل شده است.[۱].
به سبب وضع اجتماعی و سیاسی مضطرب دوران کتابت کتاب، این اثر در دوره فترت و کمبود کتب و منابع تاریخی نوشته شده و نویسنده بیشتر از منابع و کتب مشرقزمین که دربردارنده تاریخ دولت عثمانی بوده‌اند، استفاده کرده است. برخی از این منابع، عبارتند از: «سمير الأصحاب و نزهة ذوي الألباب»، ابوالسرور ابوعبدالله محمد بن احمد بکری؛ «نصرة أهل الإيمان بتاريخ دولة آل عثمان»؛ «الإعلام بأعلام بيت‌الله الحرام» محمد بن احمد بن محمد قاضی‌خان نهروانی حنفی؛ «المؤنس في أخبار إفريقيا و تونس» محمد بن ابوالقاسم رعینی قیروانی؛ «قرة العين بنشر فضائل الملك حسين» ابوعبدالله محمد سعاده؛ «الحلل السندسية في الأخبار التونسية» وزیر سراج و «الشهب المخرقة في من ادعی الاجتهاد لولا انقطاعه من أهل المخرقة» احمد بزناز[۲].
گزارش محتوا
در مقدمه نخست، به موضوع کتاب اشاره شده و در مقدمه دوم، ابتدا به منابع و مصادری که می‌توان زندگی‌نامه نویسنده را در آن یافت، اشاره گردیده و سپس ضمن تشریح اوضاع سیاسی و اجتماعی تونس از زمان استقرار ترکها در آن تا زمان پادشاهی حسین بن علی، زندگی‌نامه مفصلی از نویسنده، ارائه گردیده و اطلاعات مفید و جامعی پیرامون کتاب و نسخ خطی آن، در اختیار خواننده قرار گرفته است.
اثر حاضر در واقع بخشی است از کتاب دیگر نویسنده، تحت عنوان «بشائر أهل الإيمان بفتوحات آل عثمان». کتاب «بشائر»، تاریخ سلاطین آل عثمان، از عهد سلطان عثمان اول تا احمد ثالث بوده و دارای مقدمه و بیست‌وچهار باب است که مقدمه، در مورد قبایل ترکی است که سلاطین آل عثمان از آنها می‌باشند و هریک از ابواب کتاب، به یکی از سلاطین اختصاص یافته که در آن، از خلافت، جهاد، غزوات و تلاش‌های عمرانی وی بحث شده و با ترجمه‌ای وافی از علمای دولت او ختم شده است.[۳].
نویسنده باب بیست‌وچهارم کتاب مزبور را به محل تولد خود، تونس اختصاص داده و آن را ذیل کتاب مذکور نامیده که دربردارنده تاریخ و شرح حال علمای تونس در عهد عثمانی می‌باشد[۴].
این ذیل به‌صورت مجزا چاپ شده و در نوشتار حاضر، به معرفی آن پرداخته شده است. نویسنده در این کتاب، ابتدا به صورت مختصر، به تاریخ کشور تونس، از زمان فتح آن توسط ترکان عثمانی تا زمان حسین بن علی پرداخته است و سپس ترجمه مجموعه‌ای از علمای این دوران را ارائه نموده است. در پایان نیز، مجموعه‌ای از متصوفه و عابدان تونس، مصر، مکه و دمشق - که نویسنده در مسافرت به حج با آنان ملاقات و معاشرت داشته - معرفی و شرح حال مختصری از ایشان را ذکر کرده است.[۵].
این کتاب، به دلیل دربرداشتن شرح حال معروفترین علمای عصر دولت عثمانی و به تصویر کشیدن اوضاع سیاسی، اجتماعی و فکری آن دوران، از مهمترین کتب تراجم به حساب آمده و نویسندگان زیادی همچون حمودة بن عبدالعزیز در کتاب تاریخش، باجی صغیر در «المشرع الملكي»، ابن ابی‌الضیاف در «إتحاف أهل الزمان»، ابن خوجه در «معالم التوحيد» و مخلوف در «شجرة النور الزكية»، از آن بهره برده‌اند[۶].
وضعیت کتاب
فهارس کتاب، در انتهای آن آمده است که عبارتند از: فهرست آیات؛ عناوین؛ اماکن و اعلام مذکور در کتاب. پاورقی‌ها توسط محقق نوشته شده و در آنها اطلاعات جامع و مفیدی پیرامون اختلاف نسخ و نیز برخی از کلمات و عبارات متن داده شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.