دیوان رشیدالدین وطواط (مصحح سعیدی)
| دیوان رشیدالدین وطواط (مصحح سعیدی) | |
|---|---|
J1.jpg) | |
| پدیدآوران | رشید وطواط، محمد بن محمد (نویسنده) سعیدی ورنو سفادرانی، سارا (محقق و مصحح) |
| ناشر | بنیاد موقوفات افشار با همکاری نشر سخن |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1402 |
| شابک | 2ـ64ـ7706ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
دیوان رشیدالدین وطواط (مصحح سعیدی) تألیف امیر امام رشیدالدین سعد الملک محمد بن محمد بن عبدالجلیل عمرى كاتب (481-573ق)، معروف به خواجه رشید وطواط، با تصحیح و تحقیق سارا سعیدی ورنو سفادرانی؛ این دیوان که دربردارندۀ قصاید، قطعات، ترجیع‌بندها، ترکیب‌بندها، رباعیات و ابیات پراکندۀ وطواط است، بر اساس بیست‌وهفت نسخۀ خطی و جنگ فراهم آمده و در مقدمه زوایای مختلف زندگی و شعر این شاعر بررسی شده است.
گزارش کتاب
نام رشیدالدین وطواط، محمد و از اهالی بلخ است. وی در نظامیۀ بلخ علوم متداول زمان خود را آموخته است. شاید اقامت طولانی وطواط در خوارزم باعث شده است بیهقی او را از بخاری بخواند. وی افزون بر شاعری و کتابت در میان مشاهیر عصر خود به حکمت نیز شهرت داشته است؛ ویژگی‌ای که محققان و پژوهشگران معاصر کمتر بدان پرداخته‌اند. در باب سال تولد او قدر مسلم این است که در اواخر قرن پنجم و احتمالاً بین سال‌های 480 تا 490 متولد شده است.
رشیدالدین وطواط از بزرگ‌ترین منشیان چیره‌دست در انشا به فارسی و عربی و از شعرای استاد این دو زبان است و در عهد خود از امرای کلام و از ادبای بزرگ به شمار می‌رفته است. از خلال آثار وطواط می‌توان دریافت که او در مجموعه‌ای از علوم عقلی و نقلی از قبیل ریاضیات، نجوم، هیئت، منطق، فلسفه، طب، طبیعیات و ادبیات عرب دارای تحصیلات بسیار عالی بوده است. او مردی دانش‌دوست و فضیلت‌طلب بود و با وجود اشتغالات دیوانی، از توجه به کارهای ادبی غافل نمانده و همواره با شعرا و فضلای عصر خود مناظراتی داشته است. تاریخ وفات وطواط احتمالاً بین سال‌های 573 تا 578 قمری بوده است.
رشید وطواط از جمله مشاهیری است که در منابع مختلف، آثار و تألیفات بسیاری برای او ذکر شده است؛ از جمله حدائق السحر فی دقائق الشعر، لطایف الامثال و طرایف الاقوال، فرهنگ لغت عربی به فارسی، مطلوب کل طالب من کلام علی ابن ابی‌طالب، مفاتیح الحکم و مصابیح الظلم، الشک علی برهان الخلف، دیوان اشعار و ... .
او در روزگار خود استاد فرقۀ شعرا و فصحا بوده و همواره شعرای اطراف از نزدیک و دور قصد ملازمت او می‌نمودند و به استفادۀ علم شعر و علوم دیگر مشغول می‌بودند و او را ورای طور شاعری جاه و مراتب عظمی دست داد و مردی تیززبان و فصیح بود و بر سخن شعرای اطراف ایراد و تخطئه می‌گرفت و بیشتر شعرا با او خوش نبوده‌اند.
دیوان اشعار او نزدیک به دوازده هزار بیت مشتمل بر قصاید رنگین و بیشتر آن در غایت همواری و روانی و بعضی مرصع و ذوقافیتین و قصاید عربی نیز دارد و فضلا او را استاد می‌دانند و در همواری طرز سخن‌گفتن عدیل ظهیرش می‌نامند. همچنین اغلب ابیات او از معانی دقیق و احساسات لطیف که پایه و مایۀ شعر حقیقی است و قیمت شعر را بدان معیار باید سنجید عاری و عاطل مانده و به هیچ قسم در دل خواننده تأثیر واقعی نمی‌کند و این بدان سبب بوده است که رشیدالدین تمام همت خود را به جانب الفاظ معطوف داشته و همواره می‌کوشید اشعار او لااقل بر یک یا دو صنعت بدیعی مشتمل باشد.
تلقی وطواط از شعر را می‌توان در کامگاری در مدح ممدوح و توصیف مناقب و مآثر او خلاصه کرد. باید توجه داشت در قرنی که وطواط می‌زیست و در منظومۀ فکری و فرهنگی شاعران هم‌عصر او و شاعران پیش از او ملاک رجحان شاعری بر شاعری دیگر تنها شعر مدح بوده است.
یکی از ویژگی‌های مهم شعر وطواط، اثرپذیری و بهره‌گیری وی از شعر شاعران سلف و معاصر اوست. از میان متقدمان فرخی، سنایی و معزی و از میان هم‌عصران او ظاهراً انوری و سوزنی بیشترین تأثیر را بر شعر او داشته‌اند. انوری برجسته‌ترین شاعری است که وطواط از سروده‌های او در حوزۀ لفظ و معنا تأثیر پذیرفته و به استقبال قصاید وی رفته است.
از دیوان رشیدالدین وطواط، دستنویس‌های بسیاری باقی مانده و اشعار زیادی از او در سفینه‌های شعری و جنگ‌ها آمده است. این دیوان که دربردارندۀ قصاید، قطعات، ترجیع‌بندها، ترکیب‌بندها، رباعیات و ابیات پراکندۀ وطواط است، بر اساس بیست‌وهفت نسخۀ خطی و جنگ فراهم آمده و در مقدمه زوایای مختلف زندگی و شعر این شاعر بررسی شده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات