دو رساله درباره‌ی فتوت و تصوف در طریقت‌های صفویه و رفاعیه
| دو رساله درباره‌ی فتوت و تصوف در طریقت‌های صفویه و رفاعیه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | افشاری، مهران (نویسنده) |
| ناشر | انتشارات دکتر محمود افشار |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۳۹۹ش |
| موضوع | تصوف -- فرقه‌ها,شیعه و تصوف,عرفان -- شیعه,رفاعیه |
| کد کنگره | BP۲۹۰/ف۵۶،د۹ |
دو رساله درباره‌ی فتوت و تصوف در طریقت‌های صفویه و رفاعیه تألیف مهران افشاری؛ کتاب پیش رو شامل دو رساله درباره‌ی طریقت صفویه یعنی اعقاب شاه اسماعیل اول و طریقت رفاعیه یعنی پیروان احمد رفاعی است. این رساله‌ها تأثیرپذیری طریقت‌های صفویه و رفاعیه را از فتوت و قلندری نشان می‌دهند. این کتاب منبعی مهم برای تحقیق در تاریخ عرفان و تصوف و همچنین تاریخ اجتماعی تواند بود.
گزارش کتاب
این دفتر دربردارنده‌ی سه بخش است. بخش نخست رساله در طریقت صفویه، بخش دوم رساله در طریقت رفاعیه و بخش سوم تعلیقات و توضیحات است. رساله در طریقت صفویه بر اساس نسخه‌ی خطی منحصر به فردی تصحیح شده که زمانی به مرحوم استاد عبدالعظیم خان قریب گرکانی تعلق داشته است. این رساله طریقت تصوف صفویان یعنی اعقاب شاه اسماعیل اول (درگذشت:930 ق) را می‌شناساند و نکته‌هایی بس مهم و بی نظیر را درباره‌ی تصوف و تشیع صفویان در بردارد که تاکنون از نظر پژوهشگران پوشیده مانده بوده است.
رساله در طریقت رفاعیه هم در نوع خود بی نظیر است که بر اساس نسخه‌ای خطی و ناشناخته محفوظ در کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه تهران تصحیح شده است و نخستین رساله‌ی فارسی از پیروان سید احمد رفاعی (متوفای 578ق) است که در ایران منتشر می‌شود. بخش سوم تعلیقات و توضیحات نویسنده درباره‌ی برخی از مطالب، اعلام، تعبیرات و مصطلحات دو رساله‌ی طریقت صفویه و طریقت رفاعیه است که موارد توضیح داده شده در متن رساله‌ها با عدد درون قلاب، مشخص گردیده است و خواننده می‌تواند بر اساس آن عددها توضیحات را در بخش تعلیقات بیابد.
به عقیده‌ی پژوهشگر این رساله هرچه زمان بیش تر می‌گذرد و آشنایی با منابع دست نوشته‌ی ناشناخته درباره‌ی تصوف بیش تر می‌شود، درستی این نظریه که همانا تصوف از سده‌های دهم و یازدهم به بعد سخت از آیین قلندری و به تبع آن از فتوت متأثر شده است، بیش از پیش به ثبوت می‌رسد. به گونه‌ای که باید گفت بیش تر طریقت‌های صوفیان، امروزه از فتوت و قلندری تأثیر پذیرفته‌اند. درباره‌ی اینکه فتوت و ارتباط آن با تصوف چیست و آیین قلندری چگونه از فتوت پدید آمده است؛ در آثار پیشین نویسنده بارها سخن به میان آمده است.
به هر تقدیر کتابچه‌ی حاضر در راستای همان چاپ و نشر رساله‌های فتوت و قلندری است که تاکنون نویسنده انجام داده است و تأثیرپذریری دو طریقت صفویه و رفاعیه را از فتوت و قلندری به روشنی نشان می‌دهد. طرفه آنکه هردو رساله با بحث درباره‌ی هشت مقام آغاز گردیده است که نمونه‌های آن را در فتوت نامه‌ها و رسائل خاکساریه می‌توان ملاحظه کرد. رساله‌ی نخست که درباره‌ی صفویه است، به صراحت تشیع را مذهب برحق می‌داند و ماجرای غدیرخم را به همان صورت افسانه آمیز که در فتوت نامه‌های آمده است، شرح می‌دهد و آن ماجرای تاریخی را به افسانه‌ی کمر بستن پیامبر(ص) امیرالمؤمنین علی(ع) را، و کمربستن علی(ع) هفده تن را که نخستین آنان سلمان فارسی است، پیوند می‌دهد. نویسنده‌ی رساله، دوازده امام شیعیان را نام می‌برد و می‌کوشد بین مشایخ تصوف و ائمه‌ی اطهار(ع) ارتباط و پیوند برقرار کند. رساله حال و هوای دوران صفویه را دارد و قویا پادشاهان و سادات صفوی را تکریم می‌کند.
رساله‌ی دوم به صراحت می‌گوید که درباره‌ی طریقت رفاعیه است که برخلاف صفویه در ایران به سر نمی برده‌اند، بلکه در سرزمین‌های مجاور ایران از جمله عراق و ترکیه فعال بوده‌اند و هنوز هم هستند. در این رساله به جای سادات صفوی با سادات رفاعی سروکار داریم. بیش تر مباحث این رساله همان سخنان مندرج در فتوت نامه‌ها و رساله‌های قلندری است و مشحون از اصطلاحات اهل فتوت و قلندریه. بر اساس تأثیر پذیری رفاعیه از فتوت و قلندری، تمایل به تشیع در این رساله هم بیش و کم نمودار است. اما تردیدی نیست که نویسنده‌ی رساله خود سنی مذهب بوده است، زیرا برای امیرالمؤمنین علی(ع) تعبیرات رضی‌الله‌عنه و یا کرم‌الله‌وجهه را به جای علیه‌السلام به کار برده است. به هر تقدیر، این هردو رساله منابعی هستند ارزشمند برای پژوهشگران تاریخ اجتماعی و مطالعات درباره‌ی تصوف و طریقت‌های صوفیان.[۱]
پانويس
منابع مقاله
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران