دفع الشبه عن الرسول صلي‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و الرسالة
دفع الشبه عن الرسول صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و رسالة، اثر ابوبکر بن محمد بن عبدالمؤمن تقی‌الدین حصنی دمشقی (752- 829ق)، کتابی است در رد افکار ابن تیمیه که با تحقیق گروهی از علما به چاپ رسیده و علامه محمد زاهد کوثری، به آن تعلیقه اضافه کرده است.
| دفع الشبه عن الرسول(ص) و رسالة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حصنی، ابوبکر بن محمد (نويسنده)
کوثری، محمد زاهد (معلق) جامعة من العلماء (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | دفع شبه من شبه و تمرد نسب ذلك إلی الإمام احمد» |
| ناشر | دار إحياء الکتاب العربي |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | 1418ق |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ح6د7 228/4 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
نام‌های دیگر کتاب
این کتاب در چاپ‌های قبلی خود، تحت عنوان «دفع شبه من شبه و تمرد نسب ذلك إلی الإمام احمد» به چاپ رسیده است.
ساختار
کتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز گردیده و مطالب بدون تبویب و فصل‌بندی خاصی، در عناوین متعددی، عرضه شده است.
گزارش محتوا
در مقدمه محقق، ضمن ارائه شرح‌حال مختصری از نویسنده[۱]، به بررسی سبب تألیف، موضوع و نسخ کتاب پرداخته شده[۲] و در مقدمه محقق، علت تألیف کتاب، بیان گردیده است[۳].
محتویات کتاب، درباره نقد و بررسی افکار ابن تیمیه در مسائل گوناگون است. از جمله مباحثی که در این کتاب به آن پرداخته شده است، مسأله تشبیه و تجسیم خداوند عالم است که نویسنده، با این تفکر به مبارزه پرداخته و عقیده ابن تیمیه دراین‌باره را به چالش کشیده است و احمد بن حنبل را نسبت به تشبیه و تجسیم، مبرا دانسته است.
مؤلف، ابن تیمه را انسانی می‌داند که در دلش بیماری و انحراف وجود داشته و به دنبال فتنه‌انگیزی در دل‌های بیمار بود است[۴]. به نظر او، ابن تیمه‌ای که برخی او را دریای علم توصیف می‌کنند، برخی از پیشوایان، او را زندیق مطلق می‌شمارند و علت گفتار این علما را بررسی تمام آثار علمی ابن تیمیه و مواجه نشدن با اعتقاد صحیحی در مورد ایشان و تکفیر مسلمانان در موارد متعدد و آمیخته بودن کتاب‌های وی به تشبیه خدا به مخلوقات و تجسیم ذات باری‌تعالی و همچنین جسارت به ساحت مقدس پیامبر(ص) و شیخین و ملحد دانستن عبدالله بن عباس، می‌داند. وی در این کتاب، دلایل زندیق بودن ابن تیمه که توسط بعضی از ائمه اهل سنت، به او نسبت داده شده را تبیین کرده و می‌نویسد: «چون که او در کتاب‌هایش، در موارد متعدد، گروهی را تکفیر کرده و گمراه می‌داند و در جای دیگر، همان مطلب یا بعضی از آن را خودش مطرح می‌کند. کتاب‌های او، مملو است از تشبیه و تجسیم خداوند و جسارت به نبی مکرم اسلام(ص) و شیخین و تکفیر عبدالله بن عباس که او را از ملحدین دانسته و عبدالله بن عمر را از مجرمین و گمراه‌کننده و بدعت‌گذار دانسته است. وی همه این‌ها را در کتاب «الصراة المستقيم و الرد علی أهل الجحيم» بیان کرده است». حصنی دمشقی همچنین می‌نویسند: «عبارت‌هایی از ابن تیمیه را دیدم که ائمه اربعه را تکفیر کرده است»[۵].
حصنی دمشقی بابی را به عنوان پرهیز از عقاید ابن تیمیه دارد و در این باب، با اشاره به انحرافات موجود در شخصیت ابن تیمیه و استفاده وی از متشابهات قرآن برای فریفتن مردم به‌قصد فتنه‌انگیزی، مردم را از تبعیت وی برحذر داشته و معتقد است با دقت در سخنان ابن تیمیه، مطالبی یافته است که قادر به بیان آن نیست، زیرا وی خدا را در تنزیه از تجسیم و تشبیه تکذیب کرده است[۶].
حصنی دمشقی درباره فتوای علمای مذاهب اربعه با عنوان «فتاوای ائمه اربعه به کفر ابن تیمیه» معتقد است فتاوای ابن تیمیه در مورد بدعت شمردن زیارت انبیاء و انسان‌های صالح و جایز نبودن سفر برای زیارت انبیاء، باطل و مردود می‌باشد، چون بسیاری از علما آن را عملی جایز و مستحب می‌دانند و بر این مطلب اتفاق‌نظر دارند. وی در ادامه، می‌گوید: شایسته است ابن تیمیه را از دادن چنین فتواهایی که نزد علما باطل است، بر حذر داشت و او را از فتاوای عجیب و غریب منع نمود و اگر این عملش امتناع نکرد، باید زندانی شود و انحرافات او را برای مردم آشکار نمود تا مردم مواظب باشند و از او تبعیت نکنند[۷].
وی این فتوای ابن تیمیه که هر کس به مرده و یا فرد دور از نظر استغاثه کند، ظالم، گمراه و مشرک است را بسیار زشت دانسته و معتقد است این سخن ابن تیمیه بدن انسان را می‌لرزاند و این سخن، قبل از ابن تیمیه، از جانب هیچ‌کسی در هیچ زمان و هیچ مکانی بیان نشده است و در واقع ابن تیمیه از برخی روایات صدر اسلام در بی‌اعتنایی به ساحت پیامبر(ص) که ناشی از نیت پلید اوست، سوءاستفاده کرده است و با این سخنان بی‌اساس، مقام و منزلت آن حضرت را در دنیا، پایین آورده است و مدعی شده است که حرمت و رسالت آن بزرگوار پس از رحلت، از بین رفته است و این عقیده به‌یقین کفر و در واقع زندقه و نفاق است[۸].
وی همچنین درباره فتوای ابن تیمیه مبنی بر اینکه زیارت قبر پیامبر(ص) و انبیای الهی را گناه شمرده و ادعای اجماع نموده است می‌نویسند: «... هیچ‌کسی مانند او به پیامبر و انبیای الهی جسارت نکرده است، با اینکه کتاب‌های مشهور و غیرمشهور، مردم را در تمامی زمان‌ها و در همه جای عالم، به زیارت پیامبر(ص) تشویق نموده است و زیارت حضرت رسول(ص) از بهترین تلاش‌ها در راه خدا و آسان‌ترین راه‌های نزدیکی به خدا و از جمله سنت‌های انبیاست و هیچ فردی چنین جسارتی نمی‌کند، مگر اینکه در قلب او بیماری نفاق است و از دست‌نشانده‌های یهود و دشمنان دین و مشرکینی است که در مذمت آقای امت‌های پیشین و امت اسلام، پافشاری کرده‌اند». وی این ادعای ابن تیمه که برای کنار گذاشتن حدیث «من حج و لم یزرنی فقد جفانی» (هر کس حج خانه خدا را انجام دهد و مرا زیارت نکند، به من جفا کرده است) گفته است: این حدیث را احدی از علما نقل نکرده است، آن را تهمتی آشکار به علمای اهل سنت و ناشی از عدم اطلاع ابن تیمیه دانسته و برای اثبات بیان خویش، به نقل این روایت توسط تعداد زیادی از بزرگان پرداخته است[۹].
از دیگر مباحثی که در این کتاب، بدان پرداخته شده، درباره بدعت، توسل و استغاثه و تبرک به آثار رسول خدا(ص)، زیارت قبر پیامبر(ص) و برخی دیگر مباحث است که مورد انکار ابن تیمیه و طرفداران او واقع شده است.
از مطالبی که از نظرات حصنی دمشقی درباره فتاوا و آرای ابن تیمیه نقل شده است چنین به‌دست می‌آید که آرای ابن تیمیه، مخالف با اندیشه علمای مسلمان بوده و آن‌قدر از مسیر صحیح منحرف شده است که علما را به این‌چنین واکنشی واداشته تا آنجا ناچار به دادن حکم تکفیر برای وی شده‌اند. به‌یقین اگر کسی به دیده انصاف و بدون تعصب، به این سخنان و مواضع او بنگرد، دیگر برای او شکی در منحرف و ضال و مضل بودن ابن تیمیه، باقی نمی‌ماند[۱۰].
وضعیت کتاب
فهارست کتاب، شامل فهرست آیات؛ احادیث؛ مهم‌ترین اعلام؛ الفاظ و محتویات، در انتهای آن جای گرفته و پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع[۱۱]، به توضیحات مصحح پیرامون برخی از مطالب، اختصاص یافته است[۱۲].