دشمنِ دشمنِ من: پیامدهای عملیات سیا علیه ابوالقاسم لاهوتی (1953 ـ 1954)
دشمنِ دشمنِ من: پیامدهای عملیات سیا علیه ابوالقاسم لاهوتی (1953 ـ 1954) تألیف ماشا کیراسیروا، ترجمه کاوه بیات، مقاله‌ای که با عنوان «دشمنِ دشمنِ من: پیامدهای عملیات سیا علیه ابوالقاسم لاهوتی (1953 ـ 1954)» در این کتاب به فارسی ترجمه و ارائه شده است، از جمله آثاری است که داده‌های اصلی آن تنها در پی گشایش حاصل از فروپاشی شوروی و بازشدن بخشی از آرشیوهای روسیه به سوی پژوهشگران حاصل شده است.
| دشمنِ دشمنِ من | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کیراسیروا، ماشا (نویسنده) بیات، کاوه (مترجم) |
| ناشر | جهان کتاب |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1403 |
| شابک | 0ـ11ـ8178ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
گزارش کتاب
در سال‌های نخست دهۀ 1330، دونالد ویلبر یکی از مأموران سیا در ایران، در چارچوب تبلیغات ضدکمونیستی که به راه انداخته بودند، با کمک یکی از دستیاران ایرانی‌اش به نام علی جواهرکلام، کتابی با عنوان «شرح زندگانی من» به نام ابوالقاسم لاهوتی جعل و منتشر کرد. اگرچه این کتاب جز در همان روزنامه‌هایی که اصولاً با رشتۀ تبلیغات پیش‌گفته همراه بودند، بازتاب چندانی نیافت، به گونه‌ای بر زندگی واقعی ابوالقاسم لاهوتی که به دلیل تنگ‌نظری مقامات روس و تاجیک حزب کمونیست کم‌وبیش مغضوب شده بود، تأثیر بسیاری نهاد و باعث اعادۀ حیثیت او شد.
در ژانویۀ 1954، ابوالقاسم لاهوتی شاعر مهاجر ایرانی که بیش از سه دهه در اتحاد شوروی زندگی می‌کرد، برای حضور در برابر کمیتۀ مرکزی حزب کمونیست به مسکو احضار شد. در ملاقات‌هایی که طی چند جلسه با تعدادی از اعضای عالی‌رتبۀ حزب داشت، دریافت که انتشار یک زندگی‌نامۀ خودنوشت به زبان فارسی که از تجارب وی از دوران حضور در شوروی تصویر نه‌چندان مثبتی ارائه می‌کرد، دلیل احضار وی بوده است. در این دیدارها لاهوتی با تأکید اظهار می‌دارد که نویسندۀ این زندگی‌نامه نیست. او که از سال 1922 در پی یک شورش ضدحکومتی نافرجام در تبریز از ایران گریخته بود، می‌توانست از سی‌ودو سال خدمت صادقانه به حزب کمونیست سخن بگوید: در مقام یک نویسنده و فعال حزبی، اشتغال اولیه‌اش در یک انتشارات در مسکو، دوران دانشجویی‌اش در دانشگاه کمونیستی زحمتکشان شرق، خدمت در کمیساریای معارف ازبکستان در اواخر دهۀ 1920 و آن‌گاه در کمینترن و دبیرخانۀ اتحادیۀ نویسندگان شوروی و ... .
مقاله‌ای که با عنوان «دشمنِ دشمنِ من: پیامدهای عملیات سیا علیه ابوالقاسم لاهوتی (1953 ـ 1954)» در این کتاب به فارسی ترجمه و ارائه شده است، از جمله آثاری است که داده‌های اصلی آن تنها در پی گشایش حاصل از فروپاشی شوروی و بازشدن بخشی از آرشیوهای روسیه به سوی پژوهشگران حاصل شده است و به طور طبیعی مهم‌ترین بخش آن را نیز دو موضوع مرتبط با سیاست‌های اتحاد شوروی شکل می‌دهد؛ یکی سرگذشت شخص لاهوتی در شوروی که اگرچه از معدود کمونیست‌های ایرانی بود که از «تسویه»های استالینی جان به در برد، همان‌گونه که در این بررسی آمده است، در آن چرخۀ مهیب سرنوشت او همانند میلیون‌ها شهروند شوروی دیگر به مویی بند بود.
موضوع دیگری که در این بررسی اهمیت دارد، سیاست‌های کلان روسیۀ شوروی در ارتباط با ایران و ایرانی است؛ نوعی دشمنی که پیشینۀ آن به دوران تزاری برمی‌گردد و از همان مراحل نخست چیرگی روس‌ها بر بخش‌هایی از قلمرو ایران، نخست در قفقاز و آن‌گاه در آسیای میانه، به صورت مبارزه با زبان فارسی آغاز شد؛ حتی در نقاطی چون تاجیکستان که برای بخش خردی از فارسی‌زبانان آن حدود حق حیات قائل شدند، همان‌گونه که در این بررسی آمده است، نهایت تلاش خود را کردند تا از هویت تاجیکی تعریف به دست دهند در تقابل با ایرانیت. البته در این سعی نیز ناموفق نبودند و میراث آن همانند میراث برجای‌مانده از دیگر تدابیر ضد ایرانی آنها، هنوز بر مناسبات منطقه‌ای ایران سنگینی می‌کند. ابوالقاسم لاهوتی شاعر وطن‌پرست ایرانی، جسورانه و با وجود خطرهای بسیار، در برابر تلاش‌هایی از این قبیل ایستادگی کرد.
در پیوست کتاب، اسنادی روسی در ارتباط با این کتاب آورده شده است؛ از جمله نامه‌هایی که لاهوتی نوشته است یا به او نوشته‌اند. در کنار این نامه‌ها، مقاله‌ای به قلم لاهوتی که در واکنش به عملیات سیا علیه او در نشریات شوروی منتشر شده بود با عنوان «دربارۀ خودم» آورده شده است و همچنین تصاویری از صفحات کتاب مجعول «زندگی من».[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات