درع الصحه (در حجامت، فصد، زالو انداختن و خون)
درع الصحه (در حجامت، فصد، زالو انداختن و خون)، از آثار پزشک ایرانی قرن یازدهم هجری قمری، محمد هاشم بن محمد طاهر طبیب تهرانی، مجموعه مباحث پزشکی (طبّ سنتی) به زبان فارسى است که به بیان روشهای درمان برخی از بیماریها از راه سمّزدایی و پاکسازی خون میپردازد و درع الصحه به معنای سپر سلامتی است. مصحّح معاصر و استاد دانشگاه تهران، سید میرهاشم محدث (متولد 1331ش) این کتاب را تصحیح کرده است.
| درعُ الصِحه (در حجامت، فصد، زالو انداختن و خون) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | طبیب تهرانی، محمد هاشم بن محمد طاهر (نويسنده) محدث، میر هاشم (مصحح) |
| ناشر | پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگى |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1390ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | پزشکی سنتی - متون قدیمی تا قرن 14 - حجامت |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هدف و روش
- مصحح با تأکید بر آنکه درع الصحه يكى از كتابهاى مهم پزشكى به زبان فارسى است كه از قرن يازدهم براى ما به جا مانده، افزوده است:
- کتاب درع الصحه در چهار عنوان یعنی خون، حجامت، فصد و زالو انداختن به نگارش درآمده سنتهائى كه بيش از هزار سال است كه براى مداواى خيلى از بيمارىها به كار مىرود. اگرچه در اكثر متون طبى به اين موضوعات پرداخته شده اما كمتر كتابى به اين مستوفائى و شيوائى اين اعمال را شرح دادهاند. با مقايسۀ اجمالى بين اين كتاب و ساير منابع پزشكى مانند ذخيرۀ خوارزمشاهى و تحفۀ حكيم مومن و تذكرۀ ضرير انطاكى به راحتى مىتوان به اين مطلب پى برد.
- محمد هاشم بن محمد طاهر طبیب تهرانی در اين كتاب علاوه بر استفاده از منابع پيش از خود كه نام آن كتابها يا نويسندگانشان را با جوانمردى آورده به قضاوت دربارۀ آراى اطباى پيشين پرداخته و نظر خود را هم آورده كه كه اعتبار خاصى به اين كتاب داده است. اين كتابها و مؤلفين عبارتند از: معالجات بقراطى، ذخيرۀ خوارزمشاهى و قانون (بوعلی) و...
- در مدتى كه مشغول تصحيح درعالصحه بودم به كتاب طبى ديگرى برخوردم به نام رساله محموديه (ترجمه ابوالقاسم بن محمد كاظم شريف موسوى زنجانى از اطباى پايان قرن سيزدهم هجرى ايران از رسالۀ ذهبيه منسوب به امام رضا عليهالسلام) که مطالبى از كتابهاى پزشكى و جداولى نيز بر آن (رسالۀ ذهبيه) افزوده و آن را در يك مقدمه و بيست و نه قانون و يك خاتمه به انجام رسانيده است.... دريغم آمد كه بخش حجامت و فصد آن کتاب را هم به این کتاب نیفزایم تا فایده آن مضاعف شود. [۱]
- محمد هاشم بن محمد طاهر طبیب تهرانی انگیزه نگارش اثر حاضر را اهمیت خون در بدن و وجود اختلاف در بین طبیبان عصر خودش در چگونگی و کم و کیف استفاده از خونگیری در درمان بیماریها شمرده و تأکید کرده است: پس تصمیم گرفتم رسالهای جامع در زمینه فصد و حجامت و زالو و خون و مسائل مرتبط به زبان فارسی فراهم کنم تا همه مردم استفاده کنند.... [۲]
ساختار و محتوا
- در کتاب حاضر (شامل 2 مقدمه و 4 مقاله و خاتمه و رساله ضمیمه)، موضوعات ذیل به ترتیب مطرح شده است:
- پيشگفتار مصحح: اهمیت کتاب حاضر و معرفی اجمالی و نسخههای خطی آن
- پيشگفتار مؤلف: هدف از نگارش اثر حاضر و موضوعات آن و بيان چند مطلب مقدماتی درباره تشريح كبد و رگهاى دست، قلب و شرائين و...
- مقالۀ اول «در بيان فصد و متعلقاتش»: شامل 20 فصل از جمله تعريف فصد، بيان منافع و فضايل خون و احتياج به فصد، علامات مطلق امتلا، علامات زيادتى خون و ...
- مقالۀ دوم «در بيان انواع حجامت»: حجامت به شرط دون آتش، حجامت بدون شرط و آتش و حجامت به آتش.
- مقالۀ سوم «در بيان زالو»: نيك و بد زالو، منافع و استعمال زالو، منقولات روفس درباره زالو.
- مقالۀ چهارم «در بيان اقوال منجمين»: حجامت در وسط ماه و فصد در نيمۀ آخر ماه بهتر است، ساعات فصد و حجامت و...
خاتمه: روايات و ادعيه راجع به حجامت و فصد (7 فصل) مانند بيان احاديث وارده در فضيلت حجامت، دعاهايى كه حين حجامت بايد خواند و غذا و تدبير شخصى كه حجامت مىنمايد و منقولات رسالۀ ذهبيه در باب فصد و حجامت.
- رساله ضمیمه: حجامت و فصد از رسالۀ محموديه.
نمونه مباحث
- «باب اول در بيان نيك و بد زلو (زالو) وآنچه به كار علاج نيايد وآنچه آيد»: بدان كه علق جمع و علقه مفرد او است كه به فارسى زلو و زيلو و زرو و اهل خراسان «ديوچه» گويند و آن كرمى است در آب كه خون از بدن جذب مىكند و چنانچه بيان شد جذب او از حجامت بيشتر است و از فصد كمتر زيرا كه حجامت از ظاهر جذب مىكند و فصد از ظاهر و باطن و زلو از مابين ظاهر و باطن. و از فوايد استعمال او آن است كه بر موضعى مىاندازند كه استفراغ خون از آن موضع به فصد و حجامت امكان نداشته باشد چنانچه بر پلك چشم مىاندازند. و همچنين بر جمعى كه رخصت فصد و حجامت ايشان را نباشد مثل طفل و پيرمرد. [۳]
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.