دانش خطرناک: شرق‌شناسی و مصائب آن
| دانش خطرناک: شرق‌شناسی و مصائب آن | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اروین، رابرت (نویسنده) دهقانی، محمد (مترجم) |
| ناشر | ماهی |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1399 |
| شابک | 2ـ293ـ209ـ964ـ978 |
| کد کنگره | |
دانش خطرناک: شرق‌شناسی و مصائب آن تألیف رابرت اروین، ترجمه محمد دهقانی؛ نویسنده در این کتاب نسبتاً مفصل، مبانی نظری و تاریخچۀ علمی به نام اورینتالیسم یا شرق‌شناسی را به دقت بررسی کرده و هرچند معتقد است که ابداً نمی‌توان «برای شرق‌شناسی گاه‌شماری واحدی در چارچوبی واضح و معین به دست داد»؛ بر این نظر است که شرق‌شناسی، به معنای دقیق کلمه، از قرن‌های شانزدهم و هفدهم میلادی به دست کسانی چون گیوم پوستل، یاکوب گولیوس و ادوارد پوکاک پدید آمده است.
گزارش کتاب
نویسنده در این کتاب نسبتاً مفصل، مبانی نظری و تاریخچۀ علمی به نام اورینتالیسم یا شرق‌شناسی را به دقت بررسی کرده و هرچند معتقد است که ابداً نمی‌توان «برای شرق‌شناسی گاه‌شماری واحدی در چارچوبی واضح و معین به دست داد»؛ بر این نظر است که شرق‌شناسی، به معنای دقیق کلمه، از قرن‌های شانزدهم و هفدهم میلادی به دست کسانی چون گیوم پوستل، یاکوب گولیوس و ادوارد پوکاک پدید آمده است.
تصویری که اروین از شرق‌شناسی به دست می‌دهد، تا حد زیادی نقطۀ مقابل دیدگاه ادوارد سعید در کتاب مشهور «شرق‌شناسی» است که پیش از آنکه به شرق‌شناسی بپردازد، وقف حمله به مبانی سیاسی و عقیدتی امپریالیسم بریتانیا و آمریکا شده است. موضوع ایدئولوژیک سعید سبب شده که او نقاط ضعف جدی کسانی چون لویی ماسینیون را نبیند و در عوض از بزرگانی چون لین و مارگولیوت و نیکلسون و براون و بسیاری دیگر از شرق‌شناسان مؤثر و پرکار ایراد بگیرد و نامنصفانه بر آنان بتازد. از طرفی سعید «شرق» را به عالم اسلام و عالم اسلام را هم عمدتاً به دنیای عرب فروکاسته و هیچ توجهی به این نکته نکرده است که اولاً شرق از دیدگاه شرق‌شناسان فقط شامل جهان اسلام نمی‌شود و ثانیاً جهان اسلام هم بسیار گسترده‌تر از آن است که اعراب عمده‌ترین نمایندۀ آن باشند.
اروین در مقدمۀ این کتاب، اذعان می‌کند که «اگر کتاب متقدم ادوارد سعید، یعنی شرق‌شناسی، که نخستین بار در سال 1978 منتشر شد، در کار نمی‌بود، این کتاب هم نوشته نمی‌شد». این کتاب در واقع پاسخی عالمانه و منصفانه به تندروی‌ها و اشتباهات و مغالطه‌های سعید در «شرق‌شناسی» است. اروین از همان آغاز کار دست خود را صادقانه رو می‌کند و به‌صراحت می‌گوید که «شرق‌شناسی» سعید را «حاصل شیادی شریرانه‌ای» می‌داند که «تشخیص خطاهای صادقانۀ آن از سیاه‌نمایی‌های عامدانه‌اش دشوار است». او به این نکته هم واقف است که با حمله به مهم‌ترین کتاب سعید احتمالاً موجب رنجش برخی از دوستانش می‌شود و دشمنان قدیمی خود را نیز مسلماً عصبانی می‌کند. با این وجود تأکید می‌کند که غرض اصلی او از این کار، نه مخالفت با خود ادوارد سعید، بلکه انتقاد از کتاب اوست.
نویسنده در این کتاب، شرق‌شناسی را دانش خطرناک نامیده است؛ لابد به این دلیل که بسیاری از مستشرقان با سفر به شرق به استقبال خطر می‌رفتند و بعضی از آنها نیز جان بر سر این کار می‌نهادند. از باب نمونه هیئت نگون‌بختی که پادشاه دانمارک ـ فردریک پنجم ـ در سال 1761 فرستاد شامل شش تن می‌شد که فقط یکی از آنها به نام کارستن نیبور از این مأموریت جان به در برد و با رونوشت‌های مهمی از خطوط هیروکلیف و میخی و نیز با نقشه‌هایی عالی از دلتای نیل و بخش‌هایی از عربستان و دریای سرخ به دانمارک بازگشت.
اروین در این کتاب همۀ جریان‌ها و مکاتب شرق‌شناسی را با نگاهی انتقادی بررسی کرده و بخش‌ها و صفحات مجزایی را نیز به چهره‌های شاخصی نظیر براون، ماسینیون و نیکلسون اختصاص داده است. این کتاب را از این حیث می‌توان تاریخ تحلیلی جامعی از شرق‌شناسی تا آستانۀ قرن بیست‌ویکم به شمار آورد. نکتۀ مهم دیگر دربارۀ این کتاب آن است که نویسنده توجه ویژه‌ای هم به ایران و مطالعات ایران‌شناسی داشته است، هرچند تخصص او عمدتاً در حوزۀ ادبیات عرب است و به نظر نمی‌رسد با زبان فارسی آشنایی زیادی داشته باشد؛ زیرا هیچ ارجاع مستقیمی به منابع فارسی در کار او دیده نمی‌شود. اروین در صفحات مختلف این کتاب، مکرر به سراغ «شرق‌شناسی» سعید می‌رود و به ایرادهای آن اشاره می‌کند؛ ولی چون این‌همه را کافی نمی‌داند، تمام فصل نهم کتاب را به نقد و بررسی «شرق‌شناسی» و دیگر آثار سعید اختصاص می‌دهد و در آن از مشکلات و خطاهای فاحش کتاب سعید به تفصیل سخن می‌گوید.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات