خودآموز نصاب الصّبيان
| خود آموز نصاب | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابونصر فراهی، مسعود بن ابی‌بکر (نویسنده)
شعرانی، ابوالحسن (زير نظر) حسن‌زاده آملی، حسن (مصحح) |
| عنوان‌های دیگر | کلیات نصاب الصبیان نصاب الصبیان |
| ناشر | اسلامىه |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1374 ق |
| چاپ | 18 |
| موضوع | زبان عربی - خود آموز زبان عربی - واژه‌نامه‌ها - فارسی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PJ 6636 /ف2الف2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
خودآموز نصاب يا كليات نصاب الصبيان، همان كتاب «نصاب الصبيان» ابونصر فراهى سجستانى است كه استاد حسن‌زاده، آن را تصحيح نموده و همراه با چندين بيت اشعار ملحقه و اعراب كلمات مشكله و پانوشت‌هاى ارزنده، به امر علامه شعرانى، با نام ياد شده، به چاپ رسانده است.
از آن‌جا كه كتاب ارزنده نصاب الصبيان، بسيارى از لغات عربى و موضوعاتى از قبيل سوره‌هاى مكى و مدنى، اسامى زنان پيامبر، اسامى اولاد پيامبر، اسامى ماه‌هاى رومى، اسامى ماه‌هاى فارسى و بسيارى از مطالب متنوع ديگر را به نظم فارسى درآورده تا تعليم و تعلم و حفظ آن آسان گردد، ولى با اين همه، از تصرف ناسخان و زياده و نقصان ديگران و تحريف ناآشنايان، مصون نمانده، لذا استاد حسن‌زاده، به ترغيب مرحوم علامه شعرانى، بر آن شد تا در نسخ آن، تجديد نظر كند. جناب ايشان با فراهم كردن نسخ خطى موجود در كتاب‌خانه مرحوم ملك و كتاب‌خانه ملى، بر تصحيح كتاب ياد شده همت گماشت و در ضبط كلمات و لغات كوششى بليغ، مبذول داشت.
مرحوم علامه شعرانى، قدس‌سره، در تقريظى كه بر نصاب مصحح استاد نگاشته است، چنين مى‌گويد: «كتاب نصاب الصبيان كه از زمان تأليف آن تا كنون بيش از هفت صد سال گذشته و هنوز رونق اوليه را از دست نداده است، پيوسته در مكاتب و مدارس از كتب درسى و تعليمى بوده است و به سبب كثرت تداول، تصرف ناسخان بسيار در آن راه يافته و زياده و نقصان در آن بسيار كرده‌اند، چنان‌كه هيچ يك از نسخ مطبوعه از تحريفات خالى نيست، لذا جناب اديب فاضل آقاى حسن‌زاده آملى كه در بسيارى از علوم زحمت كشيده و مدت‌ها نزد اين بنده ناچيز، به تحصيل پرداخته، به اصرار و ترغيب حقير در نسخ آن، تجديد نظر كامل نمود و همه لغات فارسى و عربى آن را از مدارک معتبره آن، مانند قاموس و منتهى الارب و كنز اللغة و سامى و صحاح و برهان قاطع و جامع و غير آنها تصحيح و معرب ساخت و چنان‌كه هيچ كلمه بدون اطمينان به صحت آن ضبط نگرديد و نيز آنچه از اشعار مرتبط با علم نجوم و قرائت و سيره نبويه بود، از كتب معتبره فن، مانند زيج بهادر خانى، اتقان و مجمع البيان و غير آن تصحيح كرده و هر يك را كه احتياج به توضيح داشت، در ذيل صفحات توضيح داد و چون ملاحظه شد كه در نسخ مطبوعه، بسيارى از اشعار اصلى كتاب را عمدا يا سهوا حذف كرده‌اند، سعى شد تا همه اشعار اصلى ثبت افتد و از اشعار الحاقى كه متعلمان را مفيد بود نيز با علامت مشخصه (م) نوشته گرديد تا از همه جهت، اين نسخه، سودمند باشد».
ساختار
كتاب نصاب الصبيان، مشتمل بر چهل و يك قطعه شعر در بحور مختلف عروضى است كه قطعات، مجموعا حاوى دويست و بيست بيت مى‌باشند. توضيحات استاد حسن‌زاده به ترتيب شماره‌هايى كه در متن، در هر صفحه گذارده، در پانوشت همان صفحه ذكر شده است. استاد، ابيات الحاقى را با علامت اختصاری «م» از اشعار اصلى جدا كرده است.
گزارش محتوا
مطالب مطرح شده در كتاب نصاب الصبيان، اجمالا، عبارت است از: ترجمه فارسى بسيارى از لغات عربى از قبيل اله، الله، رحمان، دليل، هادى، محمد، امين، صحابه، آل، سما، ارض، غبرا، محل، مكان، معان، سقر، نار، جنت، آخرت... ضياء، نور، سنا، فتى، خفيف... جيد، ثوب، رزق، زاد، عرش... فريس، كُمّ، سراويل... قريب، ركن، حميم... فرخ، بيضه، تين... لحيه، اقرع، اشل... تراب، رغام، ثرى... ثمر، حب، تبن و...
سوره‌هاى مكى و مدنى، اسامى زنان پيامبر، اسامى اولاد پيامبر، اسامى ماه‌هاى رومى، اسامى ماه‌هاى فارسى، اسامى قراء سبعه و...
نمونه‌هايى از كار مؤلف:
| به بحر تقارب، تقرب نماى | بدين وزن، ميزان طبع آزماى | |
| فعولن فعولن فعولن فعول | چو گفتى، بگو اى مه دل‌رباى | |
| اله است و لله و رحمان خداى | دليل است و هادى تو گو رهنماى | |
| محمد، ستوده، امين، استوار | به قرآن ثنا گفت وى را خداى | |
| صحابه است ياران و آل، اهل‌بيت | كه اسلام و دين شد از ايشان به‌پاى | |
| سما، آسمان، ارض و غبرا، زمين | محل و مكان و معان است جاى | |
| اى خط به دور مهر رخت، دود مشعله | با روى تو بر آيه نور است بسمله | |
| مفعول فاعلات مفاعيل فاعلان | هر كس كه ديد خط تو را خواند حوقله | |
| خارج، برون، جمد يخ و زحلوفه، چپچله | داخل، درون، طبق، ته و ضوضا است مشغله |
نمونه‌هايى از كار مصحح: در ذيل«فعولن فعولن فعولن فعول»، مى‌فرمايد: ميزانى است كه براى سنجيدن اشعار به كار آيد كه در علم عروض مبرهن است. خليل بن احمد نحوى مشهور، متوفى سنه يك صد و هفتاد، واضع اين علم است.
در ذيل«ستوده»، مى‌گويد: ستوده، به كسر اول، بر وزن فزوده.
در ذيل«استوار»، مى‌فرمايد: استوار، به ضم اول، بر وزن خوش‌گوار.
در ذيل«ثنا»، مى‌نويسد: ثناء، به فتح اول و ثانى و الف ممدوده، به معنى ستايش نمودن است و در شعر، براى ضرورت، به الف مقصوره خوانده مى‌شود و در اين شعر و بعد آن استخدام است.
در ذيل«سما» و «غبرا»، مى‌فرمايد: سماء و غبراء، هر دو، با الف ممدوده است و لكن براى درست بودن وزن شعر هر دو را مقصوره بايد خواند و آسمان، به سكون سين، صحيح است.
و در ذيل«مهر»، مى‌فرمايد: مهر، به معنى آفتاب است؛ يعنى خط سبز دور رخسار چون آفتابت كه بسان دود سياه دور مشعله است، مانند آن است كه در اطراف آيه نور«الله نور السماوات و الارض»(35 سوره نور)، بسم الله الرحمن الرحيم(كه معنى بسمله است)، نوشته شده باشد.
و...
وضعيت كتاب
اين كتاب، در محرم الحرام 1374، توسط كتاب‌فروشى اسلامىه، طبع و منتشر شد و بعد از آن نيز مكرر به طبع رسيده است.