خصائص أميرالمؤمنين علي بن أبي‌طالب رضی‌الله‌عنه

خصائص أمير المؤمنين علي بن أبي‌طالب کرم الله وجهه
پدیدآوران	نسائی، احمد بن علی (نویسنده) آل زهوی، دانی بن منیر (محقق)
ناشر	المکتبة العصرية
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1424 ق
چاپ	1
شابک	‎9953-34-106-0
موضوع	علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - فضایل - احادیث
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏BP‎‏ ‎‏37‎‏/‎‏4‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏5‎‏خ‎‏6
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، الخصائص (ابهام‌زدایی) را ببینید.

خصائص أميرالمؤمنين علي بن أبي‌طالب رضی‌الله‌عنه، تألیف ابوعبدالرحمن نسايى، گواهى تاريخى بر عظمت شخصيت على بن ابى‌طالب ‌عليه‌السلام است. نویسنده كه خود از مشاهير علماى اهل سنت و جماعت است، در اين كتاب به خصائص و ويژگى‌هاى علی‌ عليه‌السلام اذعان و اعتراف كرده و روايات متعددى را از اهل سنت درباره ويژگى‌هاى حضرت نقل نموده است.

انگيزه تألیف

ابوبكر مامونى مى‌گويد: از نسائى در مورد علت نگارش اين كتاب پرسيدم، در جواب گفت: وقتى وارد دمشق شدم، مردم را نسبت به على خيلى منحرف ديدم، از اين رو تصميم گرفتم كه كتاب خصائص را تصنيف كنم تا اين كه خداوند آنها را هدايت كند.

ساختار و گزارش محتوا

كتاب حاضر مشتمل بر شصت و سه فصل است كه عناوين برخى از آنها بدين شرح است:

1. ذكر خصائص أميرالمؤمنين علي بن أبي‌طالب، و ذكر صلاته قبل الناس و أنه أول من صلى من الناس.
2. ذكر اختلاف الناقلين لهذا الخبر عن شعبة.
3. ذكر عبادة علي رضي‌اللّه‌عنه.
4. ذكر منزلة علي رضي‌اللّه‌عنه من اللّه عز و جل.
5. ذكر خبر عمران بن حصين في ذلك.
6. ذكر خبر الحسن بن علي.
7. ذكر قول النبي صلى‌اللّه‌عليه‌و‌سلم في علي: «أن اللّه جل ثناؤه لا يخزيه أبدا».
8. ذكر قول النبي صلى‌اللّه‌عليه‌و‌سلم لعلي: «أنه مغفور له».
9. ذكر الاختلاف على أبيإسحاق في هذا الحديث.
10. ذكر قول النبي صلى‌اللّه‌عليه‌و‌سلم: «قد امتحن اللّه قلب علي للإيمان».
11. ذكر قول النبي صلى‌اللّه‌عليه‌و‌سلم لعلي: «إن اللّه سيهدي قلبك و يثبت لسانك».
12. ذكر الأخبار المأثورة بأن فاطمة بنت رسول‌اللّه صلى‌اللّه‌عليه‌و‌سلم سيدة نساء هذه الأمة.
13. ذكر الأخبار المأثورة بأن فاطمة بضعة من رسول‌اللّه صلى‌اللّه‌عليه‌و‌سلم.
14. ذكر اختلاف ألفاظ الناقلين لهذا الخبر.
15. ذكر ما خص به علي بن أبي‌طالب من الحسن و الحسين ابنیرسول‌اللّه صلى‌اللّه‌عليه‌و‌سلم و ريحانتيه من الدنيا و أنهما سيدا شباب أهل الجنة إلا عيسى بن مريم و يحيى بن زكريا عليه‌السلام.
16. ذكر قول النبي صلى‌اللّه‌عليه‌و‌سلم: «الحسن و الحسين ابناي».
17. ذكر الأثار المأثورة بأن الحسن و الحسين سيدا شباب أهل الجنة.
18. ذكر قول النبي صلى‌اللّه‌عليه‌و‌سلم: «الحسن و الحسين ريحانتي من هذه الدنيا».

و....

نسائى كتابش را با پيشگامى على عليه‌السّلام‌در اسلام آغاز مى‌كند و سپس به ذكر ده‌ها حديث درباره ويژگى‌هاى امام على(ع) همانند حديث ثقلين، طير، رايت، منزلت، كسا، غدير، سد ابواب و... مى‌پردازد، آن گاه با ذكر احاديثى در منقبت فاطمه سلام‌اللَّه‌عليها بحث را ادامه مى‌دهد. سپس به شمه‌اى كوتاه از احاديث درباره امام حسن(ع) و امام حسين(ع) اشاره مى‌كند و در پايان عنان سخن را به نبردهاى امام على عليه‌السّلام مى‌برد كه در آن از پيش‌گويى‌هاى رسول خدا(ص) درباره حقانيت امام على(ع)، و سركشى، انحراف و خروج از دين دشمنان على عليه‌السّلام(قاسطين و ناكثين و مارقين) پرده فكنده است.

نسائى نه تنها درباره امام على(ع) كتاب خصائص را نگاشت، بلكه كتابى ديگر به نام مسند على بن ابى‌طالب را نيز به رشته تحرير در آورد.

كتاب خصائص كه جملگى احاديث آن با سند نقل شده‌اند، در نزد حديث پژوهان و رجال‌شناسان مقامى ارجمند دارد: ابن حجر عسقلانى، كه از استوانه‌هاى حديث‌شناس اهل سنت است، درباره اين كتاب مى‌گويد:

«نسائى در ميان صحابه پيامبر[ص] تنها به جست و جوى احاديثى كه درباره مناقب على[ع] است، پرداخت. وى احاديثى بسيار را كه بيش‌تر آنها با سندهاى خوب و قابل قبولند، در اين كتاب گرد آورد».

همو در كتاب مشهور خود؛ يعنى «فتح البارى بشرح صحيح البخارى» در اين زمينه چنين مى‌نويسد:

«كتاب خصائص شامل‌ترين كتاب حديثى در مناقب على[ع] است كه با سندهاى خوب توسط نسائى نگاشته شده است».

در واقع اين كتاب گوشه‌اى از حقيقتى را نشان مى‌دهد كه حديث‌شناسان بزرگ اهل سنت؛ مانند احمد بن حنبل، اسماعيل قاضى و ابوعلى نيشابورى بر آن معترفند، مبنى بر اين كه «در حق هيچ كدام از اصحاب پيامبر خدا(ص) به اندازه امام على[ع]، فضائل و مناقب، با سندهاى خوب نقل نشده است».

افزون بر آن در اعتبار كتاب خصائص؛ همين بس كه دانشمندان بزرگ در پيشوايى نسائى در شناخت احاديث و رجال، هم داستانند و عده‌اى همچون دارقطنى مى‌گويد:

«هيچ كس را بر نسائى مقدم نمى‌دارم» و حديث پژوه اهل سنت؛ يعنى ابوعلى نيشابورى مى‌گويد: «وى بدون شك و ترديد، در حديث‌شناسى پيشواست» و ذهبى مى‌نويسد: «نسائى در شناخت احاديث و رجال از مسلم [صاحب صحيح مسلم] و ابوداود [صاحب سنن] و ترمذى [صاحب سنن] ماهرتر است». البته همه اين ستايش‌ها به اين معنا نيست كه نسائى از خطا مصون باشد و راه براى نقد احاديثى كه نقل كرده بسته شود.

به هر حال به نظر مى‌رسد، كتاب خصائص آينه‌اى شفاف براى نگريستن به چهره نسائى است. در اين كتاب ديدگاه‌هاى نسائى (كه در عناوين روايات آمده)، تسلط او به احاديث و ذوق تحسين برانگيزش در طبقه‌بندى احاديث به خوبى نمايان است.

نسخه شناسى

كتاب خصائص نسائى حدود 12 نسخه خطى در كتابخانه‌هاى كشورهاى گوناگون دارد و تاكنون 9 بار در هندوستان، مصر، نجف، بيروت و ايران به چاپ رسيده است. اين كتاب در سال 1311ق. با نام «حقائق لدنى در تشريح دقائق خصائص علوى»، به دست سيد ابوالقاسم رضوى لاهورى، به زبان فارسى ترجمه شد و در لاهور به چاپ رسيد. در سال 1892م. نيز اين كتاب به زبان هندى و پس از آن به زبان اردو ترجمه و در پاکستان و رامپور منتشر شده است.

ب: كتاب خصائص تاكنون توسط چند نفر تحقيق شده است: جديدترين تحقيق آن، با بهره‌گيرى از نسخه‌هاى متعدد به دست محقق دانشمند، محمد كاظم محمودى صورت پذيرفته است. اين كتاب را مجمع احياء الثقافة الاسلامىة در سال 1419ق. چاپ و در قم منتشر كرده است.

همچنين اين كتاب با تحقيق با تحقيق الدانى بن منير آل زهوى، در سال 1424ق 203م، توسط انتشارات المكتبه العصريه، بيروت منتشر شده است. اين نسخه در برنامه موجود است.

نسخه حاضر در برنامه با تحقيق و پژوهش آقاى سيد جعفر الحسينى در قطع وزيرى با جلد شوميز در 280 صفحه براى بار نخست در سال 1419ق توسط انتشارات دارالثقلين، قم منتشر شده است. همچنين آقاى فتح‌الله نجارزادگان از فضلاى حوزه علميه قم اين كتاب را به فارسى ترجمه نموده كه در برنامه حاضر موجود است.

منابع مقاله

1. حاجى زاده، يدالله؛ احمدبن على بن شعيب نسائى؛ سايت پژوهشكده باقرالعلوم.
2. بروكلمان، كارل؛ تاريخ الادب العربى، ج3، ص 196.
3. مقدمه محقق كتاب آقاى سيد جعفر حسينى.
4. متن كتاب.
5. سايت علمى فرهنگى تاجیكان.
6. مقدمه فتح‌الله نجارزادگان بر ترجمه فارسى كتاب.