حج در دوره‌ی پهلوی
| حج در دوره‌ی پهلوی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | زوار، علی‌اکبر (نویسنده) |
| ناشر | نشر امیرکبیر |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۳۹۷ش |
| شابک | 2-1970-00-964-978 |
| موضوع | حاجیان -- ایران,حج -- خدمات,ایران -- تاریخ -- پهلوی، ۱۳۰۴ - ۱۳۵۷,ایران -- تاریخ -- قاجاریان، ۱۱۹۳ - ۱۳۴۴ق |
| کد کنگره | BP۱۸۸/۸/ز۲ح۳ |
حج در دوره‌ی پهلوی تألیف علی‌اکبر زوار؛ حکومت پهلوی در ابتدا شناخت و آگاهی لازم را در خصوص جایگاه حج و میزان تأثیر و تأثر آن در روابط سیاسی-منطقه‌ای نداشت، ولی بعد از واقعه‌ی اعدام ابوطالب یزدی در حج 1322 ش، و بحران سیاسی و قطع پنج ساله‌ی روابط دیپلماتیک ایران-عربستان، پی به اهمیت موضوع برد و درصدد ساماندهی آن برآمد و اقداماتی در این خصوص انجام داد. با صدور فرمان شاه و متعاقب آن ابلاغ مصوبه هیئت وزیران از مورخ 1351/2/2ش، کلیه‌ی امور حج و زیارت در سازمان اوقاف متمرکز شد، و منوچهر آزمون که تکنوکراتی تحصیل کرده در اروپای شرقی از نیروهای بریده حزب توده محسوب می‌گردید، با عنوان معاون نخست وزیر و سرپرست سازمان اوقاف مأمور به انجام این مهم گردید.
ساختار
مطالب در سه بخش ارائه گردیده است:
بخش اول: حج در دوره‌ی پهلوی اول (1320-1304ش)
بخش دوم: حج در دوره‌ی پهلوی دوم(1357-1320ش)
بخش سوم: آلبوم تصاویر
گزارش کتاب
حج در لغت به معنای قصد آمده است، حچ بیت الله الحرام یعنی قصد خانه‌ی خدا را داشتن برای انجام مناسک، و حاج به معنای کسی است که مقصد و مقصودش زیارت خانه‌ی خدا باشد. از آیات قرآن بر می‌آید که این خانه، خانه‌ی پربرکتی است و بناست که منشأ خیرات و برکاتی برای اهل توحید و عدل یعنی مسلمین باشد. حج ضمن اینکه عملی است عبادی، عملی است اجتماعی - اسلامی زیرا مسلمانان، با ملیت‌ها و رنگ‌ها و زبان‌های مختلف از سراسر این کره‌ی خاکی در یک جا جمع شده و همگی یک شعار سرداده و یک هدف را دنبال می‌کنند. بنابراین می‌توان حج را رستاخیز اسلامی نام نهاد؛ و یا به عبارتی دیگر یک کنگره بین‌المللی اسلامی و یا یک سمینار طبیعی بین‌المللی اسلامی نیز دانست.
این فریضه‌ی واجب از مهم‌ترین ارکان دین اسلام تلقی می‌گردد، و در احادیث و روایات بر لزوم و وجوب آن بسیار تأکید شده است. حج حاوی اعمال و مناسکی است که عقل آدمی حکمت آن‌ها را درک نمی‌کند. خداوند حج را نشانه قرار داد تا بندگان در برابر عظمت او فروتنی نموده، به عزت و بزرگواری پروردگار اعتراف کنند. حج علاوه بر دارا بودن جنبه‌های عالی عبادی و فلسفی، دارای ماهیت‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی نیز می‌باشد. از انجا که محل انجام مناسک حج در طول تاریخ ایران اسلامی همواره خارج از قلمرو سرزمینی ایرانیان بوده و اتباع ایرانی برای انجام این فریضه‌ی واجب لزوما می‌بایست وارد قلمرو دولتی دیگر شوند، لذا این موضوع ویژگی‌های متفاوتی از سایر احکام دینی - که فاقد این محدودیت می‌باشند- به حج می‌بخشد. زیرا این مکان همواره وجود داشته است که حاکمان سرزمین حجاز این موضوع را امتیازی برای خود دانسته و فریضه‌ی واجب وشرعی حج را تبدیل به اهرمی در جریان مناسبات سیاسی و رقابت‌های منطقه‌ای نموده و از ظرفیت‌های آن در جهات منافع خود بهره برداری کنند.
این نوشتار تلاش دارد که فرایند حج گزاری ایرانیان در این مقطع مهم از تارخی معاصر را با رویکرد توصیفی - تحلیلی و با استفاده از اسناد، مکاتبات اداری، بخشنامه‌ها، آیین نامه‌ها، منابع جغافیایی - سفرنامه‌های حجاج و معتمرین - روزنامه‌ها، نشریات، فصل نامه‌ها و تاریخ شفاهی - خاطرات ومشاهدات آن دسته از حجاج و کارگزاران حج که در این دوره‌ی تاریخی حضور و فعالیت داشته‌اند - به صورت بی طرفانه و بدون هرگونه داوری قبلی و جهت گیری خاص مورد بحث و بررسی قرار دهد، و تصویری روشن از فضای حاکم بر فرایند حج گزاری ایرانیان در این مقطع مهم از تاریخ معاصر را به خوانندگان ارائه نماید.[۱]
پانويس
منابع مقاله
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران