جستارهایی در زمینه‌ی گیلان عصر قاجار
| جستارهایی در زمینه‌ی گیلان عصر قاجار | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | پناهی، عباس (نویسنده) |
| ناشر | نشر میراث ماندگار |
| مکان نشر | قم |
| سال نشر | ۱۳۹۹ |
| شابک | 4-61-7743-600-978 |
| کد کنگره | |
جستارهایی در زمینه‌ی گیلان عصر قاجار تألیف دکتر عباس پناهی عضو هیئت علمی پژوهشکده‌ی گیلان‌شناسی دانشگاه گیلان؛ کتاب حاضر مشتمل بر مجموعه مقالات همایش ملی گیلان در گستره‌ی عصر قاجار است. یکی از مهم‌ترین انگیزه‌های برگزاری همایش مذکور، نقش گیلانیان در سرزمین گیلان بر تحولات فکری، اجتماعی و اقتصادی ایران عصر قاجار است. با توجه به اینکه گیلان در این دوره دروازه‌ی اروپا به شمار می‌رفت، بررسی تحولات گیلان عصر قاجار می‌تواند برخی از زوایای پیدا و پنهان جامعه‌ی آن عصر را برای نسل حال و آینده مورد تحلیل و واکاوی قرار دهد.
معرفی تفصیلی
عصر قاجار برای گیلانیان، دورانی پرتلاطم و همراه با تغییراتی بنیادین در ساختارهای کهن این سرزمین است. وقوع سه رخداد مهم در گیلان این دوره یعنی «نبرد پیله داربن»، «انقلاب مشروطیت»، «جنبش جنگل» که سراسر تاریخ فکری - فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی این سرزمین را به خود معطوف داشته و به طور کلی، تاریخ گیلان عصر مدرن را شکل داده است، سه حادثه‌ای هستند که بعدها علاوه بر تأثیرگذاری بر پیکره‌ی پهنه‌ی گیلان، بر حیات اجتماعی و فکر ایران نیز تأثیر بسزایی نهاد. شروع این دوره‌ی تاریخی، گویا پایان خواب طولانی ایرانیان بود. این بیداری، جوششی از درون جامعه ایرانی نبود؛ زیرا از دوره‌ی صفویان، اروپاییان که ایران را به عنوان یکی از مناطق استراتژیک خاورمیانه و شرق دور مورد شناسایی قرار داده بودند، از اوایل سده‌ی نوزدهم میلادی توانستند با توجه به پیشرفت‌هایی که در زمینه‌ی صنعت و تکنولوژی به دست می‌آوردند، بخش‌های شمالی و جنوبی این سرزمین کهن را در اختیار خود قرار دهند.
از طرفی روس‌ها، مرزهای شمالی قفقاز و دریای کاسپین را هدف قرار داده بودند و از سوی دیگر، انگلیسی‌ها بر جنوب ایران تمرکز کرده و عثمانی‌ها نیز از سوی باختر ایران قاجارها و حاکمیت‌شان را تهدید می‌کردند. در این میان، روس‌ها از ابتدای تأسیس حکومت قاجار به طور پیوسته با گیلان در ارتباط بودند هرچند ارتباط گیلانیان با روس‌ها ناخواسته و بیشتر از دریچه‌ی سلطه‌ی سیاسی همسایه‌ی شمالی صورت می‌گرفت، اما در زیر پوسته‌ی فشارهای اقتصادی، سیاسی و نظامی روس ها، این ارتباط موجب تغییرات جدی در جامعه‌ی گیلان عصر قاجار شد. پس از مرگ آغامحمدخان، روس‌ها اندک اندک به مرزهای ایران در دربند نزدیک شدند و در پی گسترش قلمرو خود، به قفقاز جنوبی یورش آوردند. روس‌ها در این جنگ که در سال 1220 ق در «پیله داربن» در اطراف پیربازار روی داد، شکست خورده و عقب نشینی کردند. این نبرد یکی از افتخارات نظامی گیلانیان در تاریخ معاصر این سرزمین است؛ اما بعدها با وقوع انقلاب مشروطیت و جنبش جنگل یاد و خاطره‌ی این نبرد تاریخی و حماسی کم رنگ شد و از اهمیت آن کاسته شد.
از نظر اقتصادی نیز، گیلان عصر قاجار شاهد تحولات زیادی بود. در این زمان، به جهت روابط گسترده‌ی ایرانیان با اروپا و همین طور اروپاییان با ایران از مسیر گیلان، سیاحان اروپایی گزارش‌های ارزنده‌ای از مناسبات اقتصادی ارائه داده‌اند. این گزارش‌ها نشان می‌دهد که از نظر اقتصادی، گیلان علاوه بر اینکه از موقعیت ارزشمندی در زمینه‌ی تولید و تجارت ابریشم برخودار بود، به جهت ارتباط گسترده با روسیه، مازاد محصولات کشاورزی و دامی خود نظیر انواع دام‌ها و ماکیان، برنج، کنف، نیشکر، مرکبات، خاویار، ماهی و سایر محصولات را به این کشور صادر و در نتیجه‌ی داد و ستد با روسیه موجب رونق اقتصاد این پهنه می‌گردید.
همایش «گیلان در گستره‌ی عصر قاجار»، گامی نخست برای معرفی توانایی‌های فکری، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی گیلان در عصر قاجار است؛ زیرا این دوره، گیلان جایگاه مهمی در جغرافیای جهان ایرانی یافت. هدف از برگزاری این رویداد علمی، بررسی و پژوهش در زمینه‌ی کارکرد فکری، اجتماعی و اقتصادی گیلان در دوره‌ی قاجار است. نکته‌ی مهم و تأکیدی در بررسی‌های این دوره، نمایاندن دلایل شکل‌گیری جنبش‌های متعدد اجتماعی گیلانیان و ارتباط این جنبش‌ها با نظام زمین داری و معیشت مردم گیلان است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران