ثلایی، یوسف بن احمد
| نام | ثلایی، یوسف بن احمد |
|---|---|
| نامهای دیگر | يوسف بن احمد بن محمد بن احمد بن عثمان بن علي بن عثمان الثلائي اليمني
فقيه يوسف يمني، يوسف بن احمد |
| نام پدر | احمد |
| متولد | |
| محل تولد | صَرْم از ناحیه خُبّان و اعمال حصن یریم، در جنوب صنعا |
| رحلت | جمادی‌الآخر 832ق برابر با مارس 1429م |
| اساتید | یحیی بن حمزه |
| برخی آثار | تفسیر الثمرات الیانعة و الأحکام الواضحة القاطعة |
| کد مؤلف | AUTHORCODE03539AUTHORCODE |
یوسف بن احمد ثلایی (متوفی 832ق)، فقیه و مفسر زیدی یمنی.
خاندان و شهرت
نجم‌الدین یوسف بن احمد بن عثمان ثلایی، نیاکانش در صَرْم از ناحیه خُبّان و اعمال حصن یریم، در جنوب صنعا اقامت داشتند؛ اما او خود با رایزنی و اشارت پیشوای زیدی، ناصر صلاح‌الدین به ثلا (در شمال غرب صنعا) کوچید و در هجرة‌العین سکنا گزید، ازاین‌رو به ثلایی شهرت یافت[۱].
ولادت
از تاریخ تولد وی اطلاعی در دست نیست؛ بجز اینکه از تاریخ دانشمندانی که وی با آنها ملاقات کرده مشهود است که در ربع دوم از قرن هشتم هجری متولد شده است[۲].
تحصیل و اساتید
ظاهراً وی در «مصنعة بنی قیس» - یکی از معتبرترین مراکز آموزشی بنی‌قیس - به فراگیری علوم رایج پرداخت و سپس نزد دانشمندانی چون یحیی بن حمزه (صاحب الانتصار)، حسن بن محمد نحوی (صاحب التذکرة)، علی بن ابراهیم بن عطیه، احمد بن محمد سلفی، احمد بن علی بن مرغم و احمد بن سلیمان اوزری دانش آموخت.
تدریس و شاگردان
ثلایی به سبب توانایی در دانش فقه به «فقیه یوسف» اشتهار یافت و آوازه او چنان بالا گرفت که طالبان علم از دور و نزدیک برای حضور در محضر درس وی به جامع ثلا می‌شتافتند. در این میان، مفاخره شاگردان وی به «اعلم بودن استاد» خویش با شاگردان احمد بن یحیى مرتضى (متوفی 840 ق)، یکی از پیشوایان زیدی بر این رونق می‌افزود. احمد بن یحیى که از 801 تا 816 ق در ثلا اقامت داشت، در کنار ثلایی در جامع ثلا، تدریس می‌کرد و البحر الزخار، مشهورترین کتاب فقه زیدی را در همان دوره به رشته تحریر درآورد. در اعتبار علمی ثلایی همین بس که در جامع ثلا، در کنار وی می‌نشست و به شبهات و استفتائات پاسخ می‌گفت. به‌هرروی شک نیست که جایگاه احمد بن یحیى مرتضى در تاریخ فقه زیدی از مرتبتی رفیع برخوردار است، اما این دست اشارات منابع به مفاخرات شاگردان ایشان، می‌تواند به‌عنوان معیاری بیانگر جایگاه فقهی ثلایی در زمان خود باشد. نتیجه استقبال از حوزه درس ثلایی، تربیت شاگردان بسیاری بود که از میان ایشان به بزرگانی چون یحیی بن احمد بن مظفر، صاحب البیان و یکی از راویان آثار ثلایی، ابوالعطایا عبدالله بن یحیى حسینی، سلیمان بن محمد بن مطهر، احمد بن حسین بارقی و مطهر بن محمد بن سلیمان می‌توان اشاره کرد. شهرت فراگیر ثلایی در حوزه‌های مختلف علوم به‌ویژه فقه، علوم قرآنی و تفسیر، هرگز وسوسه تصدی مناصب رسمی را در دل او نیفکند و از حلقه درس و بحث و تألیف دور نکرد. تبعیت محض از امام ناصر صلاح‌الدین که ارادت بسیاری به وی داشت و به دنبال آن بیعت با امام هادی علی بن مؤید (متوفی 836 ق)، پس از خروج امام مهدی احمد بن یحیى مرتضى، گزارش‌هایی است که در منابع بدان اشاره شده است.
وفات
فقیه یوسف ثلایی در جمادی‌الآخر 832 برابر با مارس 1429م در هجرة‌العین ثلا درگذشت و همان‌جا به خاک سپرده شد[۳].
آثار
- الریاض الزاهرة و الجواهر الناظرة؛
- تفسیر الثمرات اليانعة و الأحکام الواضحة القاطعة، یکی از مهم‌ترین تألیفات زیدیه در تفسیر آیات الاحکام به شمار می‌آید[۴]؛
- الزهور المشرقة و النفحات العبقة التي طلع بالجمع سناها المنير؛
- الإستبصار المنتزع من الإنتصار؛
- برهان التحقيق و صناعة التدقيق في المساحة و الضرب؛
- تعليق علی الزيادات، تألیف حسن نحوی؛
- الجواهر و الغرر في كشف أسرار الدرر في الفرائض؛
- مسائل الدور في العبيد؛
- التيسیر في التفسير[۵].
پانویس
منابع مقاله
- هاشمی، محمد قاسم؛ حوثی، عبدالله عبدالله؛ تفسير الثمرات اليانعة و الاحکام الواضحة القاطعة، تألیف یوسف بن احمد ثلایی، صعده، یمن، مکتبة التراث الاسلامی، چاپ اول، 1423ق/2002م.
- کاشیان، ایران‌ناز، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1388ش.