ثلاث رسائل في الطب العربي الإسلامي (الرازي - ماسويه - ابن سينا)
| ثلاث رسائل في الطب العربي الإسلامي (الرازی - ماسویه - ابن سینا) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | محمد، محمود حاج قاسم (محقق)
ابن ماسویه، یوحنا بن ماسویه (نویسنده) رازی، محمد بن زکریا (نویسنده) ابن عزرون، هارون بن اسحاق (نویسنده) ابن سینا، حسین بن عبدالله (نویسنده) |
| ناشر | بيت الحکمه |
| مکان نشر | بغداد - عراق |
| سال نشر | 1421 ق یا 2001 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 جوادی آملی، عبدالله، 1312 - - پیامها و سخنرانیها |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | R 128/3 /ث8* |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ثلاث رسائل في الطب العربي الإسلامي حاوى سه رساله‌ى «تدبير الصبيان» اثر محمد بن زكرياى رازى و «فى الجنين و كونه فى الرحم» اثر يحيى بن ماسويه و «ارجوزه فى الحميات» اثر ابن سينا يا ابن عزرون است كه با تحقيق دكتر محمود الحاج قاسم منتشر شده است.
ساختار
كتاب حاوى سه مقدمه كه ابتداى سه رساله ذكر شده و زندگانى مؤلف ين مى‌باشد، و همچنين سه رساله كه رساله اول تدبير الصبيان در 24 باب در موضوع بهداشت و بيمارى‌هاى اطفال، رساله دوم فى الجنين و كونه فى الرحم، رساله‌اى هرچند مختصر درباره جنين و پيدايش او در رحم مى‌باشد كه ساختار مشخصى ندارد. رساله‌ى سوم كه بالغ بر دويست و ده بيت است درباره حميات (تب‌ها) و اصناف آنان است.
گزارش محتوا
همچنان كه اشاره شد كتاب از سه رساله تشكيل يافته است كه به اختصار محتواى هر رساله بررسى مى‌گردد:
1-تدبير الصبيان
مقدمه‌اى از مؤلف ابتداى اين رساله است كه به روش و چگونگى دست‌يابى به نسخه‌ى مورد نظر پرداخته و خود مى‌گويد كه اين رساله، اول نگاشته مستقل پيرامون طب اطفال است.
از آن‌جايى كه اصل عربى اين اثر در دسترس نيست، اما محقق پر كار عراقى، دكتر محمود حاج قاسم محمد بر پايه ترجمه انگليسى كتاب به قلم سموئل اكس رادبل، كه از لحاظ محتوايى با تأليف رازى مشابه است به عربى ترجمه كرده است.
وى قبل از ترجمه كتاب، زندگى مؤلف و تاريخچه‌اى از طب اطفال در دنياى اسلام و جهان غرب نگاشته كه سودمند و قابل استفاده مى‌باشد.
رساله با توجه به ترجمه داراى 24 باب است كه مؤلف در هر باب، بيمارى‌اى از بيمارى‌هاى شايع كودكان را تشريح مى‌كند و اسباب و علل و در ادامه، معالجه آن را بيان مى‌كند.
اين رساله گزارش و بيان تجربيات پزشکى است كه بيشتر عمر علمى او صرف معالجه بيماران شده و از اين جهت آنچه نگاشته و تجربياتى كه نقل كرده همه قابل استفاده است.
در ادامه رساله، مراجع و مصادرى را كه محقق از آن استفاده كرده، به دو بخش عربى و غير عربى تقسيم كرده و متذكر شده، سپس فهرست محتويات را به عنوان پايان بخش اين رساله بيان كرده است.
2-فى الجنين و كونه فى الرحم
محقق در ابتداى اين رساله، تاريخچه‌اى كوتاه در مورد كسانى كه در مورد جنين قلم فرسايى كرده‌اند را ذكر كرده و در آن به ابن ماسويه اشاره كرده كه اولين پزشکى است كه درقلمرو اسلامى به اين موضوع توجه داشته كه در رساله‌اى - هرچند مختصر - به جنين و پيدايش او در رحم پرداخته است و اين نگاشته اولين تأليف مستقل به زبان عربى است. سپس به زندگى مؤلف و آثار آن پرداخته است.
وى براى استفاده از تحقيق اين رساله از نسخه موجود در كتابخانه‌ى متحف العراقى به شماره 13212 استفاده كرده و با ذكر شيوه تصحيح رساله به جايگاه و اهميت آن پرداخته است.
سپس به متن رساله مى‌پردازد كه فقط 8 صفحه مى‌باشد:
مؤلف در ابتدا، كلامش را اين گونه آغاز مى‌كند: ان اول ابتداء الانسان نطفتان تجمعان فى الرحم من الرجل و المرأة.
سپس درباره نطفه زن و مرد بحث مى‌كند. آن‌گاه به بررسى غشاهاى جنين مى‌پردازد.
بحث بعدى پيرامون شكل گرفتن جنين در رحم و مراحل آن است. دراين بحث مؤلف به تفاوت پسر و دختر در اين مراحل و علت آن اشاره مى‌نمايد.
سپس به بحث پيرامون منى و انواع آن از لحاظ طبيعت مى‌پردازد. بحث‌هاى بعدى نيز پيرامون جنين و دوران باردارى است.
در ادامه، محقق منابع و مصادرى را كه در تحقيق مورد استفاده قرار گرفته بر مى‌شمارد سپس با به تصوير كشيدن نسخه خطى رساله، اين بخش را به پايان مى‌برد.
3-ارجوزه فى الحميات
ارجوزة فى الحميات (تب‌ها) يگانه اثرى است كه از ابن عزرون به دست ما رسيده است اين ارجوزه كه بالغ بر دويست و ده بيت است درباره حميات (تب‌ها) و اصناف آنان است.
اين بخش از كتاب با مقدمه‌اى از محقق شروع شده و بيان داشته كه اولين كسى كه از زبان شعر به قصد آموزش و تعليم استفاده كرده ابان بن عبدالحميد لاحقى مى‌باشد كه كتاب كليلة و دمنة را به نظم در آورده است، و در طب نيز ابن سينا با زبان شعر طب را آموزش داده است. سپس ابن عزرون انواع تب‌ها (حميات) را به نظم توصيف كرده است.
در ادامه به نام‌هاى اين رساله و مؤلف آن گريزى داشته كه البته در بسيارى از منابع اين ارجوزه مستدرك ارجوزه طبى ابن سينا شمرده شده است. (فهرس المخطوطات المصورة، ج3، ص52). و اين مطلبى است كه مؤلف به آن تصريح نكرده است و در سر تا سر منظومه هم شاهدى براین ادعا مشاهده نمى‌كنيم، بلكه به نظر مى‌رسد ازآنجا كه ارجوزه طبى ابن سينا خالى از مبحث حميات (تب‌ها) بوده و اين ارجوزه هم تنها به مبحث حميات پرداخته، بعضى گمان كرده‌اند كه نيت ابن عزرون سرودن مستدركى بر ارجوزه طبى ابن سينا بوده است، كه البته درستى يا نادرستى اين گمان را نمى‌دانيم.
محقق در ادامه به زندگی‌نامه ابن عزرون پرداخته سپس تعدادى از نسخه‌هاى خطى را بر شمرده است و اسم مؤلف آن را متذكر مى‌شود كه در بسيارى از آنها مؤلف آن مجهول مى‌باشد.
متن اين رساله، منظومه‌اى دربيان مباحث تب‌ها است، بنابراین داراى فصول و ابواب جداگانه‌اى نيست. مؤلف به هرمبحث به اندازه چند بيت مى‌پردازد و آن‌گاه به سراغ مبحث بعدى مى‌رود.
در اين ارجوزه تنها بيان مباحث مربوط به حميات (تب‌ها) بدون هيچ نقد استدلالى بيان شده است. همچنين نقل قولى از كسى در اين رساله به صورت مستقيم - مگر به ندرت - مشاهده نمى‌كنيم كه اين نيز از خصوصيات منظومه‌هاى تعليمى است.
در ادامه محقق، منابع و مصادرى را كه در تحقيق مورد استفاده قرار گرفته بر مى‌شمارد سپس با به تصوير كشيدن نسخه خطى رساله و فهرست محتويات، اين بخش را به پايان مى‌برد.
وضعيت اثر
به سبب اهميت اين ارجوزه بسيارى از اطبا آن را شرح نموده‌اند كه به عنوان نمونه مى‌توان به اين شروح اشاره كرد:
1. الروض المكنون فى شرح رجز ابن عزرون تأليف ابوالقاسم وزير غسانى.
2. شرح ارجوزه تأليف ابوالفضل محمد عجلانى.
3. شرح ابوالقاسم محمدبن يحيى لمتونى تاشغينى. (ارجوزة فى الحميات، ص89).
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب