توحید در قرآن

توحید در قرآن، اثر آیت‌الله جوادی آملی (متولد 1312ش- آمل)، حکیم متأله و مفسر قرآن که به عنوان بخشی از تفسیر موضوعی قرآن کریم، به تبیین دقیق مفهوم توحید، مراتب آن (ذات، صفات و افعال)، و راه‌های گوناگون شناخت خداوند از منظر قرآن می‌پردازد. هدف کلی کتاب این است که با بهره‌گیری از براهین عقلی، نقلی و عرفانی، مفهوم توحید را از زوایای مختلف بررسی کند.

توحید در قرآن
پدیدآوران	جوادی آملی، عبدالله (نويسنده) ایوبی، حیدرعلی (مصحح)
ناشر	اسراء
مکان نشر	ایران - قم
سال نشر	1383ش
چاپ	1
شابک	‎964-5984-25-4
موضوع	تفاسیر شیعه - قرن 14
زبان	عربی - فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‎‏/‎‏ج‎‏9‎‏ت‎‏7 98 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

کتاب در یک جلد و پس از مقدمه ناشر و مباحث مقدماتی، مطالب در سه بخش اصلی که شامل «قرآن و راه‌های شناخت خدا»، «مراتب توحید» و «نفی شرک» در فصول متعدد تنظیم شده است.

سبک نگارش

این اثر در سبک تفسیر موضوعی قرآن کریم نگاشته شده است. از ویژگی‌های اصلی آن می‌توان به ارائه براهین مستدل عقلی و نقلی در کنار یکدیگر، و ترکیب مباحث نظری و عملی (سیروسلوک) برای رسیدن به کمال معرفت الهی اشاره کرد. نویسنده تلاش می‌کند باوجود عمق موضوع، مطالب را به زبانی روشن و ساده بیان کند.

گزارش محتوا

در مقدمه ناشر، به معرفی موضوع کتاب پرداخته شده و در مباحث مقدماتی کتاب، به موضوعاتی همچون ارتباط قرآن و سیر الی الله، اعتقاد عالمانه به توحید، قرآن و استدلال بر مبدأ، فطری‌بودن گرایش به مبدأ، آگاهی موجودات به مبدأ و... اشاره گردیده است.

بخش یکم: قرآن و راه‌های شناخت خدا این بخش به بررسی راه‌ها و ابزارهای نیل به توحید و شناخت خداوند اختصاص دارد و هدف آن، پرورش انسان کاملی است که مظهر جمال و جلال خدا باشد. در این مسیر، سه راه اصلی برای شناخت توحید معرفی شده است: راه آفاقی، راه انفسی و سیر از مقصد به مقصود. راه آفاقی بر تأمل در ظواهر عالم و پدیده‌های خارجی، مانند حرکت ستارگان و نظام طبیعت، به‌عنوان برهان‌های توحید تمرکز دارد و براهین گوناگونی چون برهان تمانع و برهان حرکت را مطرح می‌کند. راه انفسی بر سیر در آیات درونی انسان و مشاهده خود و تهذیب نفس و عقل تأکید می‌کند تا سالک بتواند خود را از بند هر آنچه غیر خداست رها کند. راه سوم، سیر از مقصد به مقصود، یا سیر در حقیقت هستی براین‌اساس است که وصول به حقیقت هستی همان غایت و هدف اعلای سالک است و فرد باید باتوجه‌به آن مقصد، مسیر را بپیماید.

بخش دوم: مراتب توحید این بخش به‌مراتب توحید شامل توحید ذات، توحید صفات و توحید افعال می‌پردازد. در بحث توحید ذات، بر تنزیه مطلق خداوند و نفی هرگونه تشبیه تأکید می‌شود؛ زیرا ذات الهی بسیط و یگانه است و هیچ یک از مخلوقات در مقام ذات با او تشبیه نمی‌شوند. در مورد توحید اسما و صفات، نکاتی درباره اسمای حسنا و مراتب آنها بیان می‌شود و صفات ثبوتی و سلبی و صفات ذات و صفات فعل و عینیت صفت با ذات و بیان هر دسته از صفات (مانند حیات، علم، قدرت، سمیع و بصیر و...) مطرح می‌شود.

در توحید افعال، بر این نکته تأکید می‌شود که خداوند تنها فاعل مستقل و غنی در جهان هستی است و تمامی پدیده‌های عالم تحت حاکمیت و تدبیر او هستند هیچ موثر مستقلی در عالم غیر خدای سبحان نیست و قیومیت هستی، آفرینش، مالکیت، ربوبیت، رزاقیت و ولایت که هریک بر دیگری مترتب است منحصرا متعلق به خداوند است. توحید افعالی دارای مسائل عینی فراوان، ویژگی‌ها و جلوه‌های متعددی است که به تحلیل عمده‌ترین ویژگی‌ها و جلوه‌های آن در این اثر پرداخته، بررسی مهم‌ترین شبهه‌ها در این زمینه و پاسخ آنها ارائه خواهد شد بحث‌هایی از قبیل ویژگی‌های فعل الهی، تبیین صفت فعل، توحید افعالی و نظام علیت، توحید افعالی و اراده انسان و.... فصل چهارم این بخش در بحث توحید عملی است که مباحث گستره توحید عملی، جلوه‌های توحید عملی، توحید عبادی، شبهات توحید عبادی، توحید در حمد و در دعا مطرح می‌شود.... موحدان در قرآن فصل پنجم این بخش را در بردارد، پرورش خلیفه الله، روش تربیتی قرآن، ره‌آورد موحد بودن از مباحث آن است.... بخش سوم: نفی شرک؛ این بخش به‌صورت مفصل به بررسی انواع شرک و گروه‌های مشرک، برائت همگانی از شرک، می‌پردازد و ریشه‌های شرک و پیامدهای آن را شرح می‌دهد. شرک به‌عنوان مانع اصلی در راه شناخت و سعادت انسان معرفی شده و به معنای هرگونه شریک قراردادن برای خداوند در عبادت یا در تدبیر جهان است. در این بخش، اقسام مختلف شرک (مانند شرک در ذات، صفات، افعال، و عبادت) و گروه‌های مشرک (مانند بت‌پرستان و کسانی که به غیر خدا متوسل می‌شوند) مورد تحلیل قرار گرفته است و برائت از شرک به‌عنوان یکی از اصول مهم توحید عملی و اعتقادی مطرح شده است. پیامدهای شرک شامل محروم شدن از معارف الهی و عذاب جهنم در آخرت است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.