تنوخی، عبدالله

تنوخی، عبدالله
نام کامل	عبدالله بن امیر علم‌الدین سلیمان تنوخی
نام‌های دیگر	الامیر السید
نسب	تنوخی
نام پدر	امیر سلیمان
ولادت	820ق
محل تولد	عبیه، لبنان
محل زندگی	عبیه، دمشق
رحلت	884ق
مدفن	عبیه
طول عمر	64
همسر	عایشه دختر امیر سیف‌الدین ابوبکر تنوخی
فرزندان	سه پسر و یک دختر
دین	اسلام
مذهب	دروزی
منصب	رئیس دروزیان
اطلاعات علمی
برخی آثار	شروحات الامیر السید، سیاسه الاخبار فی شرح کمالات النبی المختار، اللغه العربا

عبدالله بن امیر علم‌الدین سلیمان تَنوخی(820-884ق/ 1417ـ1479م)، از شخصیتهای ممتاز دروزیه، مشهور به الامیر السید.

قبیله تنوخیان و مذهب دروزیه

تنوخیان گروهی از قبایل یمنی بودند که پیش از اسلام و پس از مهاجرت به بحرین و ادغام با قبایل دیگر، به تنوخی معروف شدند. مهاجرت آنها همچنان ادامه داشت، چنان که در سدۀ 3م به صورت پراکنده به شام و عراق رسیدند، اما در شهرهای لاذقیه و اشواف(جبل لبنان) متمرکز شدند.

پس از گذشت دورۀ دعوت و توقف ترویج تعالیم دروز که مسئولیت آن بر عهدۀ امام و نمایندگان او بود، دورۀ دیگری از مذهب دروز شکل گرفت که در آن علمای دینی وظیفه داشتند تا در کنار تأکید بر امر به معروف و نهی از منکر، تعالیم مذهبی را برای اعضای جامعۀ دروز شرح و تفسیر کنند. تنوخی از مهم‌ترین مشایخ این دوره به شمار می‌رود. در سدۀ 9ق جامعۀ دروزیان توانستند برای زمانی آرامش سیاسی و اجتماعی را تجربه کنند؛ بخش مهمی از موفقیتهای تنوخی در تهذیب و پاک‌سازی عقاید دروز حاصل همان شرایط بود.

زندگی‌نامه

منابع مربوط به زندگی تنوخی معدود است. دو سند اصلی دربارۀ زندگی وی در دست است: یکی کتاب السید عبدالله التنوخی تألیف ابوعلی مرعی، شاگرد تنوخی و دیگری بخشی از کتاب صدق الاخبار تألیف حمزه بن احمد بن عمر معروف به ابن سباط(د پس از 926ق). هرچند ابن سباط خود در کودکی تنوخی را ملاقات کرده بود، اطلاعات مربوط به زندگی تنوخی را از طریق روایات پدرش، شهاب الدین احمد بن سباط ـ که از شاگردان وی بود ـ نقل کرده است.

تنوخی در عبیه، از مناطق جبل لبنان زاده شد. کودکی بیش نبود که پدر را از دست داد.

تحصیلات

وی با حمایت مادر شروع به خواندن قرآن کرد و در همان ایام برای یادگیری علوم دینی و حدیث به اطراف سفر می‌کرد. تنوخی همچنان که بزرگ‌تر می‌شد، از نزدیکان خود که به کارهای حکومتی اشتغال داشتند، کناره می‌گرفت. بعدها هم زمانی که ریاست دینی دروزیان را بر عهده داشت، دیگران را از اشتغال به کار حکومت باز می‌داشت.

خاندان

ثمرۀ ازدواج تنوخی با عایشه، دختر امیر سیف‌الدین ابوبکر از امرای تنوخی، 3 پسر و یک دختر بود که همگی پیش از مرگ پدر در گذشتند.

فعالیت علمی فرهنگی دینی

تنوخی مدت 12 سال در محلۀ شاغور دمشق به مطالعه و تعلیم گذراند. وی در پی اختلافاتی که با یکی از مشایخ دمشق داشت، و نیز به درخواست اهالی عبیه تصمیم به بازگشت به زادگاه خود گرفت و در آنجا به تعلیم و ارشاد مشغول شد. او طی مطالعاتش شروع به جمع‌آوری شرحها و تفاسیر قرآن، سیر، آثار فقهی و کتب لغت همچون صحاح جوهری کرد و بدین ترتیب توانست کتابخانه‌ای شخصی فراهم آورد که گزارشی از آن در دست است.

تنوخی دستور عمران مساجد و برپایی نماز جماعت را داد، بر قرائت قرآن اصرار می‌ورزید و در مجالس درس خود افزون بر تفسیر قرآن و شرح احکام فقهی، بیشتر به تعالیم صوفیان اهل سنت می‌پرداخت. به نظر می‌رسد او با چنین اقداماتی می‌کوشید تا جامعۀ دروزیان را از نظر اعتقادی به اهل سنت نزدیک کند. تنوخی برای مسیحیان لبنان هم شخصیت شناخته شده و قابل احترام بود؛ او بخشی از املاک خود را به فقرای مسیحی ساکن منطقه بخشید.

شاگردان

در منابع حدود 37 تن از شاگردان تنوخی را نام برده‌اند که بیشتر آنها از جبل لبنان بودند. پس از مرگ تنوخی، سیف‌الدین ابوبکر بن زنگی، عمو‌زادۀ تنوخی که سخت مورد توجه او بود، زعامت دروزیان را بر عهده گرفت.

مدفن

آرامگاه وی همواره مورد توجه دروزیان بوده است. برای نمونه در 1789م به دعوت بشیر جنبلاط، دروزیان در همایشی برای چاره اندیشی رفع مشکلات جنگ ناپلئون با عثمانیان در کنار آرامگاه وی اجتماع کردند. مزار او امروزه مسجد جامع عبیه است و همچنان زیارتگاه مؤمنان دروزی به شمار می‌رود.

آثار

آثار: تألیفات چندی از تنوخی باقی مانده که از مهم‌ترین آنها ست: 1. شروحات الامیر السید، که چند شرح بر مجموعۀ رسائل الحکمه، رسائل مقدس دروز است. تنوخی بر حدود 14 رساله از مجموعۀ 111 تایی رسائل دروز شرح نوشته است که بیشتر موضوعات اخلاق، آداب و معاملات را شامل می‌شود. 2. سیاسه الاخیار فی شرح کمالات النبی المختار. این اثر که برخی آن را شامل دو کتاب جداگانۀ سیاسه الاخیار و شرح کمالات النبی المختار می‌دانند، دربارۀ ذکر شمایل پیامبر اکرم(ص) است. 3. اللغه العربا، معجم لغت عربی است که با ترتیب الصحاح جوهری تنظیم شده است. نسخه‌ای از آن در کتابخانۀ تیموریه نگهداری می‌شود

منابع مقاله

تاره، مسعود، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، سال چاپ 1378