تمکین بانو، ریاست شوهر از دیدگاه قانون مدنی و جامعه (مواد 1108 و 1105 ق. م)

تمکین بانو، ریاست شوهر از دیدگاه قانون مدنی و جامعه (مواد 1108 و 1105 ق. م)
پدیدآوران	صدیق اورعی، غلامرضا
ناشر	سفیر صبح
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1380ش
چاپ	1
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	KMH ۵۴۲ /ص۴، ت۸

تمکین بانو، ریاست شوهر از دیدگاه قانون مدنی و جامعه (مواد 1108 و 1105 ق. م) تألیف غلامرضا صدیق اورعی، با دو رویکرد حقوقی و جامعه‌شناختی، دو نقش همسری (بانو و شوهر بودن) در سازمان خانواده را بررسی می‌‌کند.

پرسش‌‌های اساسی که این پژوهش، درصدد پاسخ دادن به آنها است، عبارتند از:

الف) قانون مدنی و شرع مقدس، چه مواردی را جزو تمکین زن و ریاست شوهر می‌‌‌داند؟

ب) در عرف جامعه و فرهنگ مردم، تمکین زن و ریاست شوهر چه تعریفی دارد؟

ج) درباره تمکین زن و ریاست شوهر، در جامعه ما چه هنجارهایی وجود دارد؟

مطالب این کتاب، به دو بخش کلی تقسیم شده‌‌اند: بخش نخست «تمکین زن» و بخش دوم «ریاست شوهر»

در بخش نخست، به استناد ماده 1108 قانون مدنی، نقش زن (زوجه) در قالبتمکین، بررسی شده است. براساس این ماده، هرگاه زن بدون مانع مشروع، از انجام دادن وظایف زوجیت خودداری کند، مستحق نفقه نخواهد بود.

در فصل اول از بخش نخست، جنبه‌‌های فقهی و حقوقی این ماده قانونی، از دیدگاه قرآن و منابع روایی بررسی شده است، اما از آنجا که خود واژه «تمکین» در قرآن به کار نرفته، با بررسی مفهوم مخالف آن؛ یعنی «نشوز»، بحث تمکین پی گرفته شده است. در بررسی روایت‌‌ها، بیست روایت درباره حکم تمکین زن و وظایف او در برابر شوهر نقل و در پایان، وظایف کلی زن چنین معرفی شده است.

یک ـ خارج نشدن زن از منزل، مگر با اجازه شوهر.

دو ـ خود را در اختیار شوهر قرار دادن و مقدمات آن و عرضه نکردن خود به غیرشوهر، که در اصطلاح، «تمکین» و «عفت» نامیده می‌‌‌شود.

سه ـ خشنود کردن شوهر و ترک آزار او.

در ادامه، با تأکید بر دوطرفه بودن حقوق و تکالیف زوجین، سی روایت درباره وظایف واجب شوهر، مطرح و چنین نتیجه‌‌گیری شده است.

اول ـ شوهر باید خوراک، پوشاک و مسکن زن را تأمین کند.

دوم ـ شوهر نباید از بار هزینه خانواده شانه خالی کند.

سوم ـ شوهر نباید به زن ستم کند و او را آزار دهد و کتک بزند.

چهارم‌ ـ شوهر باید دست‌کم هر چهار ماه یک بار، با زن آمیزش جنسی داشته باشد.

بررسی نظر فقها درباره رابطه تمکین زن با مهریه و نفقه، بیتوته شوهر با زن و تأدیب او، مطالب پایانی فصل اول را تشکیل می‌‌‌دهد.

در فصل دوم با عنوان مبانی جامعه‌‌شناختی تحقیق، پس از تأکید بر هدف اصلی این پژوهش که بیان عرف، قواعد و هنجارهای تمکین زن (زوجه) از شوهر است، به چالش‌‌هایی می‌پردازد که نقش زن (زوجه) در جامعه ما با آن روبه‌‌روست. این بحث‌ها با عنوان‌‌هایی چون تفسیر ناسازگار نقش، تناقض درون نقش، تناقض در هنجارهای نقش‌‌های مختلف، ابهام نقش، گران‌باری نقش، ناهماهنگی نقش و پایگاه اجتماعی، به اختصار مطرح شده است.

در فصل سوم از بخش اول، پس از بررسی راه‌‌های رسیدن به عرف و هنجار در جامعه ما درباره تمکین زن، مراجعه به منابع شرعی و حقوقی و مطبوعات و نیز انجام دادن پژوهش‌‌های پیمایشی، راه‌‌های معتبر شناسایی هنجارها و عرف جامعه دراین‌باره‌، معرفی شده‌‌اند. در ادامه، ضمن مقایسه دیدگاه‌‌های به دست آمده از این سه حوزه، نکته‌‌هایی به‌عنوان نتیجه‌‌گیری کلی بیان شده است.

در فصل چهارم با عنوان مهندسی اجتماعی، تلاش شده ضمن معرفی مسائل موجود در مسیر رعایت هنجارهای سنتی روابط زن (زوجه) و شوهر(زوج)، اصول راهبردی در مهندسی اجتماعی نیز برای حل این مشکلات و دغدغه‌ها بیان شود.

بخش دوم، مربوط به ریاست شوهر است. در فصل اول این بخش، ماده 1105 قانون مدنی بررسی می‌شود. براساس این ماده، در روابط زوجین، ریاست خانواده بر عهده شوهر است. نویسنده در ادامه این فصل، اصول فقهی ریاست شوهر و آیات مربوط به آن را بررسی می‌‌‌کند. آن‌‌گاه با نقل هجده روایت، بحث ریاست شوهر را پی می‌‌‌گیرد. در این میان، برخی از موضوع‌‌های فرعی‌‌تر، مانند مسکن، اشتغال زن، خروج زن از خانه و تحصیل او نیز بررسی شده است.

در فصل دوم با عنوان مبانی جامعه‌شناختی ریاست مرد در خانواده، ویژگی‌‌های نقش شوهر در خانواده و برخی مشکلات فراروی این نقش با عنوان‌‌هایی مانند تفسیرپذیری نقش، تناقض درون نقش، تناقض در هنجارهای نقش‌‌های مختلف، ابهام نقش، تناقض نقش، گران‌باری نقش، ناهماهنگی نقش و پایگاه اجتماعی و ویژگی‌‌های پایگاه اجتماعی بررسی شده است. در پایان، دیدگاه‌‌های مختلف درباره وظایف شوهر و قلمرو ریاست وی مقایسه شده‌‌اند. در فصل سوم، گزارش جامعه آماری درباره ریاست شوهر، عرضه و ارزیابی شده است.

منابع مقاله

حبیبی، سلمان، کتاب‌شناسی توصیفی زن و خانواده، قم، انتشارات دفتر عقل، چاپ یکم، 1387ش.