تمهیداتی بر نظریه زبان
تمهیداتی بر نظریه زبان تألیف لویی یلمزلف، ترجمه محمدامین شاکری، این کتاب نمایندۀ شاخص ژرفترین و پیچیدهترین نظریهای است که تا کنون در باب زبان وضع شده است: گلوسمشناسی.
| تمهیداتی بر نظریه زبان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | یلمزلف، لویی (نویسنده) شاکری، محمدامین (مترجم) |
| ناشر | خوارزمی |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1397 |
| شابک | 7ـ159ـ487ـ964ـ978 |
| موضوع | زبان,زبانشناسي |
| کد کنگره | P ۱۰۵/ی۸ت۸ |
ساختار
کتاب در 23 بخش تدوین شده است.
گزارش کتاب
زبانشناسی نوین پس از یک قرن تلاش گسترده، اکنون دیگر سالهاست که توانسته جایگاه مهم خود را به عنوان رشتهای میان دیگر رشتههای علوم انسانی احراز کند. ایدههای ناب سوسور و پس از آن تلاشهای دانشمندانی چون بلومفیلد، سپیر، فرث، جونز، یاکوبسون، یلمزلف و.... بستری را مهیا کرد تا «زبانشناسی» بتواند هویت خود را در پارادایمهای مختلف تثبیت گرداند، روشها و موضوعهای پژوهش خود را تدقیق کند و رویکردهای مشخصی را برای رویارویی با آن چیزهایی که در هر پارادایم «زبان» خوانده میشود، معرفی کند. در این شرایط و در پی کشاکشی که میان ایدهها و پارادایمهای نوپا درگرفت، برخی توانستند جایگاه خود را تثبیت کنند و همراه با گسترش آکادمیک رشتۀ «زبانشناسی» و نیز توسعه و تبادل ایدهها با حوزههای دیگر دانشها ـ به ویژه حوزۀ عمومی و فلسفه ـ ایدههایی نو بپرورانند و خود را به عنوان رویکردهای بهنجار «زبانشناسی» برای بررسی زبان معرفی کنند. در لابلای این جریانات اصلی و این پارادایمهای معتبر و پرطرفدار، میتوان افراد و گروههایی را رصد کرد که ایدهها و تلاشهایشان یا رد و طرد شدهاند یا با تسامح به یکی از پارادایمهای معتبر تقلیل یافتهاند یا مورد اغفال قرار گرفته و به کلی فراموش شدهاند یا در اقلیتی منزوی با صدایی که بهسختی شنیده میشود، به حیات خویش ادامه دادهاند. گلوسمشناسی مدنظر یلمزلف از نمونههایی است که تمام این موارد برایش صادق است و در زمرۀ این حاشیهنشینان قرار میگیرد.این کتاب نمایندۀ شاخص ژرفترین و پیچیدهترین نظریهای است که تا کنون در باب زبان وضع شده است: گلوسمشناسی. در این کتاب بسیار سختخوان شالودههای این نظریه، که ویژگیهای بارزش درونماندگاری و کل گرایی مطلق است، بهنیکی تشریح شده است. خاستگاه مستقیم نظریۀ گلوسمشناسی همان چرخش زبانی اندیشه در اوایل قرن بیستم است که با انتشار کتاب دورۀ زبانشناسی عمومی فردینان دو سوسور محقق گشت. البته یلمزلف بسیار پا فراتر می گذارد: او با معرفی گلوسمشناسیاش به عنوان علمی عمومی و شالودهای معرفتشناختی، ایدههای سوسور را تا سرحداتشان پی میگیرد و موجبات و الزامات پروژه و جنبش فکری عظیمی در مطالعات زبان (انسان و جهان) را فراهم می ساز؛ جنبشی که بنا به مقتضیات تاریخی پس از گامهای نخست یلمزلف دیگر از حرکت بازایستاد. ژولین گرماس نامآشنا، بانی و نظریه پرداز اصلی مکتب نشانهشناسی پاریس، در پیشگفتاری که بر ترجمۀ فرانسوی کتاب تمهیدات مینویسد، دربارۀ رابطۀ یلمزلف و ایدههای سوسور میگوید: «[یلمزلف] خلف راستین و شاید تنها وارث حقیقی سوسور بود که توانست تمام مقاصد و ایدههای او را روشن سازد و آنها را بهمعینترین شیوه صورتبندی کند».
میتوان گفت گلوسمشناسی، نظریهای «کلگرا» و «درونماندگار» (البته در فهم ضرورتاً سختگیرانۀ یلمزلف از این مفاهیم) است. گرچه تلاشهای یلمزلف پیوند عمیقی با ایدهها و مطلوبهای سوسور دارد، اما باید توجه داشت که یلمزلف اصلاحات و تغییرات بنیادینی در ایدههای سوسور ایجاد میکند و آنها را در گستردهترین شکل ممکن بسط میدهد. همین جاست که باید به یکی از جنبههای اساسی گلوسمشناسی اشاره کرد: هدف غایی نظریۀ زبان نه توصیف یک «زبان طبیعی» و نه حتی توصیف «زبان» در مفهوم کلی آن، بلکه نیل بهدانشی فراگیر در باب «انسان و جهان» یا «بشریت و عالمیت» در همکاری مداوم و پویا با تمامی دیگر حیطههای دانش است. اعلام این هدف غایی ـ که اقتضای خود نظریۀ زبان یلمزلف است ـ به یاری تعریف مفاهیمی اساسی در چهار بخش پایانی کتاب تمهیدات میسر میشود.
این کتاب از 23 بخش تشکیل شده است. یلمزلف کتاب را با توصیفی درخشان و پوئتیک از زبان میآغازد و از قبل آن تعهداتش را نسبت به ابژۀ پیچیده و اشباعکنندۀ نظریه (یعنی زبان) روشن میسازد. او کتاب را پس از گسترش حداکثری چشمانداز نظریه با نشاندادن وفای به عهدش به پایان میبرد. یلمزلف در بخشهای نخست کتاب (بخشهای 1 تا8) در کنکاشی معرفتشناسانه رویکرد ویژۀ خود بهمفهوم «نظریه» و ارتباط آن با ابژۀ ویژۀ «زبان» را معرفی میکند. در ادامه (بخشهای 9 تا 22)، بدون گام بیرون نهادن از حیطۀ معرفتشناسی، نظام تعاریف تمهیدات گلوسمشناسی را در سیر استدلالی پیچیده و شبکهواری معرفی میکند. این نظام از 108 مفهوم تشکیل شده است که برای کل نظام 5 اصل (که همگی از اصل واحد «تجربی» مشتق شدهاند) معرفی میشود. کل مفاهیم دخیل در نظام تعاریف بههمراه روابط پایگانی بینشان در پیوستی بهمتن کتاب الصاق شده است. این پیوست راهنمای بسیار مناسبی برای درک نظام مفهومی تمهیدات فراهم میآورد.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات