تلفيق الأخبار و تلقيح الآثار في وقائع قزان و بلغار و ملوك التتار
| تلفيق الأخبار و تلقيح الآثار في وقائع قزان و بلغار و ملوک التتار | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | رمزي، م. م. (نويسنده) شمس‌الدين، ابراهيم (مصحح و مقدمه‌نويس) |
| ناشر | دار الکتب العلمية |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 2002م , 1423ق |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-2-7451-3483-3 |
| موضوع | بلغارها - تاريخ
تاتارها - تاريخ ترکان - تاريخ قازان - تاريخ |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | /ر8ت8 26 DS |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تلفيق الأخبار و تلقيح الآثار في وقائع قزان و بلغار و ملوك التتار، اثر م.م. رمزی، تاریخ اقوام ترک‌تبار تاتار و مغول و چگونگی استیلا و حکومت آنان بر بلاد قفقاز و قزاقستان و بلغارستان و سپس چگونگی استیلای روسیه بر این مناطق می‌باشد که با تحقیق ابراهیم شمس‌الدین به چاپ رسیده است.
اهمیت کتاب
آنچه باعث اهمیت کتاب می‌شود این است که این کتاب، از اولین آثاری است که به تاریخ مسلمانان در بلاد قفقاز و روس پرداخته و در ریشه‌یابی بسیاری از بحران‌ها، مسائل پیچیده و مشکلات مسلمانان در این نواحی، کمک شایانی کرده و در فهم تاریخ این بلاد، بسیار مفید و سودمند است[۱].
ساختار
مقدمه محقق، آغازگر کتاب بوده و مطالب اصلی در یک تمهید، یک مقدمه، چهار مقصد و یک خاتمه، تنظیم شده است.
گزارش محتوا
جلد اول، مقدمات و مقصد اول و دوم را در خود جای داده است. در مقدمه محقق ابتدا به بررسی ریشه‌های تاریخی بحران موجود در روسیه برای مسلمانان، مخصوصا در شمال قفقاز و چچن پرداخته[۲] و سپس، به آگاهی ملی مسلمانان این مناطق در مواجهه با تهدیدات نظامی[۳] و مشکلات اقتصادی اشاره نموده[۴] و در پایان، وضعیت برخی از دول اسلامی در آسیای وسطی از جمله ترکمنستان[۵]، قرقیزستان[۶]، تاجیکستان[۷]، قزاقستان[۸] و اوزبکستان را از لحاظ مساحت، حدود، جمعیت، قومیت، دین، زبان و منابع طبیعی، با یکدیگر مقایسه نموده و در پایان، به تشریح اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته بر روی کتاب، پرداخته است[۹].
پیش از آغاز مطالب، به‌عنوان تمیهد، به موضوع کتاب و محتوای بخش‌های آن، اشاره گردیده است[۱۰].
مؤلف در مقدمه، به دنبال بررسی اصالت و منشأ اصلی به وجود آمدن اقوام ترک و چگونگی انتشار و پراکندگی آنها در بلاد مختلف بوده[۱۱] و ازاین‌رو، در دو قسمت زیر، به بررسی روش زندگی و تعامل آنها با همسایگان خود، از سایر اقوام و ملل آسیایی و اروپایی قبل از اسلام، پرداخته است: در قسمت اول، تعاملات اقوام نخستین ترک با اهالی چین در زمان حکومت تومن‌خان، موتاخان یا بوتان‌خان، بومین خاقان و خلف وی[۱۲]، با اهالی فارس در زمان حکمرانی گرشاسب، فیروز فرزند یزدگرد، قباد فرزند فیروز، انوشیروان، هرمز و بهرام چوبین[۱۳] و با قیصر روم[۱۴]، مورد مطالعه قرار گرفته و در قسمت دوم، احوال اقوام ترکی که در مجاورت بلغارستان بوده و در اروپای شرقی و روسیه کنونی ساکن شدند، بررسی و به‌صورت مختصر، به ذکر وقایع و حوادثی که برای مهم‌ترین این اقوام، رخ داده، پرداخته شده است؛ اقوامی همچون: سیتیا، سرماتیا، لان، هون، اوار، خزر، بجناک، قفچق، ماجار، باشقرد، برطاس و...[۱۵].
در مقصد اول، به ذکر احوال اهالی بلغار (شهری در روسیه کنونی در جمهوری تاتارستان) و شهر سقسین (شهری در شرق دریای خزر که در قرون وسطی رونق گرفت و از قرن یازدهم تا سیزدهم میلادی وجود داشت) و زمان دخول آنها در حمایت اسلام و اتفاقات و حوادث پس از آن تا استیلای کفر بر آن منطقه، پرداخته شده است[۱۶].
نویسنده در این قسمت، به بررسی وضعیت جغرافیایی این مناطق و نحوه طلوع و غروب خورشید و تعیین وقت عشا در اوایل تابستان پرداخته[۱۷] و در پایان، برخی از علمای معروف بلغار را معرفی نموده است که عبارتند از: یعقوب بن نعمان قاضی بلغار[۱۸]، انخرسیس فیلسوف[۱۹]، خواجه احمد برغوی[۲۰]، ابوالعلاء حامد بلغاری[۲۱]، سلیمان بن داود سقسینی[۲۲]، ابراهیم بن خضر بلغاری[۲۳]، صدرالدین بن علاءالدین بلغاری[۲۴]، ابراهیم بن یوسف بلغاری[۲۵]، شیخ محمد بلغاری[۲۶]، باشقرد ناصرالدین ناصری[۲۷]، علم‌الدین سنجر باشقردی[۲۸]، حسن بن عمر بلغاری[۲۹]، احمد بن فضلان[۳۰]، ابوعبدالله غرناطی[۳۱] و محمد بن عبدالرحمن اندلسی[۳۲].
در مقصد دوم، به ورود اقوام ترک‌تبار تاتار و مغول به این دیار و استیلای آنها بر بلغار، قپچق، روس و سایر اقوام مقیم در این مناطق پرداخته شده و چگونگی تشکیل دولتی نیرومند و بزرگ توسط ایشان در این مناطق به نام دولت قپچق و تتار و آلتون اوردو و فرمانروایان آنها و غلبه آنها بر سایر دولت‌ها و سبب خروج آنان از دیار خویش و پخش شدن آنان در سایر نواحی و وقایع و اخبار آنها[۳۳].
در این مقصد، خوانین ترک و مغول معرفی و به گوشه‌هایی از اقدامات و فجایع برخی از آنها، اشاره شده است که برخی از آنها عبارتند از: آغوزخان فرزند قراخان[۳۴]، چنگیزخان[۳۵]، جوچی‌خان فرزند چنگیز[۳۶]، باتوخان فرزند جوچی[۳۷]، صرتق خان فرزند باتوخان[۳۸]، هلاکوخان[۳۹]، منگوتیمر فرزند طغان[۴۰]، تیمور لنگ[۴۱] و... در پایان این مقصد نیز به معرفی مهم‌ترین علما و دانشمندانی که در دوران این حکام، می‌زیسته‌اند، پرداخته شده است که از جمله آنها عبارتند از: نعمان‌الدین خوارزمی[۴۲]، نجم‌الدین زاهدی[۴۳]، مولانازاده[۴۴]، احمد بن شمس‌الدین سرائی[۴۵]، احمد بن عبدالله قریمی[۴۶]، احمد بن محمد قریمی مرتعش[۴۷]، اسحاق بن اسماعیل قریمی[۴۸]، شرف‌الدین بن کمال قریمی[۴۹]، ضیاءالدین بن سعدالله قریمی[۵۰]، ابراهیم بن سلیمان سرائی[۵۱]، ابن بطوطه[۵۲]، قطب‌الدین رازی[۵۳]، سعدالدین تفتازانی[۵۴]، کمال‌الدین خجندی[۵۵] و ابن عرب‌شاه[۵۶].
مقصد سوم، چهارم و خاتمه، در جلد دوم آمده است. در مقصد سوم، ابتدا چگونگی به وجود آمدن شهر قزان تشریح گردیده و سپس به بررسی نحوه تشکیل حکومت در آن تا استیلای روسیه بر آن مناطق پرداخته شده است. از جمله مطالب این مقصد، می‌توان به حمله الوغ محمدخان فرزند تیمور به مسکو و به دست آوردن غنائم فراوان از این حمله[۵۷]، سلطنت محمدامین‌خان ملقب به «ایجم بن ابراهیم‌خان»[۵۸] و جنگ‌های متعدد روسیه با قزان که مقدمه استیلای روسیه بر آن بود[۵۹]، اشاره کرد.
در مقصد چهارم، حوادث و وقایع پس از استیلای روس بر آن مناطق، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است که از جمله آن، می‌توان به امور زیر، اشاره نمود: حکومت روسیه بر سیبری[۶۰] و شرق رود قاما و بلاد باشقرد[۶۱]، وضعیت نصرانیت، اسلام و مجوسیت در قسمت‌های شرقی روسیه و ولایات قزان، اوفا و اورنبورگ و وجود اقوام غیر روس در آنها[۶۲]، حکایت شیخ فخرالدین نورلاطی[۶۳]، تشکیل محاکم اسلامی در این منطقه به دلیل وجود مسلمانان و معرفی مفتی‌هایی که در آن، به افتا و حکم پرداختند، از جمله مفتی محمدجان[۶۴]، عبدالسلام بن عبدالرحیم[۶۵]، عبدالله بن سلیمان[۶۶] و میرزا سلیم گرای توکیلی[۶۷].
در پایان این مقصد، به‌صورت مختصر، به بررسی وضعیت تحصیل و تعلیم و تعلم اقوام ترک‌تبار تاتار[۶۸] و همچنین وضعیت اقتصادی[۶۹] و مذهبی[۷۰] آنان پرداخته شده و در پایان، برخی از علمایی که در این منطقه می‌زیسته‌اند، معرفی گردیده‌اند که از جمله آنها، عبارتند از: رضی‌الدین قزانی[۷۱]، یونس بن ایوانای[۷۲]، امیر بن نور بن محمد[۷۳]، عبدالرشید بن عبدالکریم قارغالی[۷۴]، عبدالله بن جعفر کیزلوی نقشبندی[۷۵]، امیرخان بن قوچقار بن یعقوب[۷۶] و مصطفی بن موسی قزانی[۷۷].
در خاتمه، به معرفی خوانین خان کرمان و قریم و خوانین ازبک در بخارا، خوارزم و قزاق پرداخته شده است[۷۸].
وضعیت کتاب
برخی از اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته بر روی کتاب، عبارتند از:
- پاک‌سازی متن از خطاهای نحوی و لغوی و همچنین توضیح و تشریح بسیاری از کلمات دیریاب و مشکل با استناد به معاجم لغوی معروف؛
- معرفی اعلام مذکور در متن؛
- شرح اصطلاحات ترکی و فارسی؛
- تخریج احادیث نبوی و آثار مذکور در متن و ضبط نص احادیث با استناد به کتب حدیثی معتبر؛
- تخریج آیات قرآن کریم؛
- تبویب کتاب و وضع عناوین فرعی مناسب برای مطالب[۷۹].
فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد آمده و فهارس عامه، شامل فهرست حوادث تاریخی برحسب تسلسل زمانی، احادیث نبوی، تراجم اعلام، اعلامی که در پاورقی‌ها شرح حالی از ایشان آمده است، قوافی اشعار و اجزا و انصاف ابیات، در انتهای جلد دوم آمده است.
در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع[۸۰] و اشاره به اختلاف نسخ[۸۱]، به توضیح برخی از کلمات و واژگان متن[۸۲] و ارائه شرح حال مختصری از برخی اعلام مذکور در متن، پرداخته شده است[۸۳].
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه، ج1، ص20
- ↑ ر.ک: همان، ص3
- ↑ ر.ک: همان، ص10
- ↑ ر.ک: همان، ص11
- ↑ ر.ک: همان، ص16
- ↑ ر.ک: همان، ص17
- ↑ ر.ک: همان، ص18
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص20
- ↑ ر.ک: تمهید، همان، ص21-28
- ↑ ر.ک: مقدمه مؤلف، همان، ص36-74
- ↑ ر.ک: همان، ص76-88
- ↑ ر.ک: همان، ص89-144
- ↑ ر.ک: همان، ص132
- ↑ ر.ک: همان، ص147-262
- ↑ ر.ک: متن کتاب، همان، ص283-331
- ↑ ر.ک: همان، ص298 و 314
- ↑ ر.ک: همان، ص317
- ↑ ر.ک: همان، ص318
- ↑ ر.ک: همان، ص323
- ↑ ر.ک: همان، ص324
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص326
- ↑ ر.ک: همان، ص327
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص328
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص329
- ↑ ر.ک: همان، ص330
- ↑ ر.ک: همان، ص331
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص339
- ↑ ر.ک: همان، ص347
- ↑ ر.ک: همان، ص362
- ↑ ر.ک: همان، ص364
- ↑ ر.ک: همان، ص395
- ↑ ر.ک: همان، ص439
- ↑ ر.ک: همان، ص444
- ↑ ر.ک: همان، ص564
- ↑ ر.ک: همان، ص700
- ↑ ر.ک: همان، ص702
- ↑ ر.ک: همان، ص704
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص705
- ↑ ر.ک: همان، ص706
- ↑ ر.ک: همان، ص708
- ↑ ر.ک: همان، ص709
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص710
- ↑ ر.ک: همان، ص720
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص722
- ↑ ر.ک: همان، ص723
- ↑ ر.ک: همان، ج2، ص9
- ↑ ر.ک: همان، ص23
- ↑ ر.ک: همان، ص20، 26 و 70
- ↑ ر.ک: همان، ص140
- ↑ ر.ک: همان، ص148
- ↑ ر.ک: همان، ص165
- ↑ ر.ک: همان، ص173
- ↑ ر.ک: همان، ص181
- ↑ ر.ک: همان، ص182
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص183
- ↑ ر.ک: همان، ص292
- ↑ ر.ک: همان، ص328
- ↑ ر.ک: همان، ص331
- ↑ ر.ک: همان، ص335
- ↑ ر.ک: همان، ص338
- ↑ ر.ک: همان، ص339
- ↑ ر.ک: همان، ص346
- ↑ ر.ک: همان، ص349
- ↑ ر.ک: همان، ص353
- ↑ ر.ک: همان، ص361
- ↑ ر.ک: همان، ص425-450
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ج1، ص20
- ↑ ر.ک: پاورقی، ج1، ص190
- ↑ ر.ک: همان، ص191
- ↑ ر.ک: همان، ص251
- ↑ ر.ک: همان، ص239
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.