تشیع و قدرت در ایران
تشیع و قدرت در ایران، اثر بهزاد کشاورزی (معاصر)، پژوهشگر تاریخ و جامعهشناسی سیاسی که به بررسی تاریخی و تحلیلی رابطه قدرت و مذهب تشیع در ایران، از زمان تشکیل سلسله صفویه تا آستانه انقلاب ۱۳۵۷ش میپردازد و هدف اصلی آن ردیابی ریشههای ظهور قدرت روحانیت شیعه و نقش آنها در ساختار سیاسی ایران است.
| تشیع و قدرت در ایران | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کشاورزی، بهزاد (نويسنده) |
| ناشر | الاتحاد العالمي لعلماء المسلمین. لجنة التألیف و الترجمة |
| مکان نشر | فرانسه - پاریس |
| سال نشر | 1379ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | شیعه,شیعه امامیه,اسلام, -- تاریخ, -- تاریخ, -- تاریخ, -- ایران, -- ایران |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP ۲۳۹/ک۵ت۵ ۱۳۷۹ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب شامل پنج بخش اصلی است که هر بخش به چندین فصل فرعی تقسیم شده است، و از پیشگفتار و فهرست مطالب نیز برخوردار است.
سبک نگارش
شیوه نگارش کتاب:
- تحقیقی و تحلیلی است و نویسنده سعی کرده است برای بررسی موضوع، از منابع و اسناد تاریخی موجود، بهویژه نوشتههایی که از دوره صفوی باقیماندهاند، استفاده کند؛
- هدف نویسنده صرفاً بیان مطالب تاریخی نیست، بلکه بررسی و تحقیق برای شناخت علل و عوامل ریشهای قدرتگیری تشیع است که این امر مستلزم تحلیل پدیدههای اجتماعی و سیاسی است[۱].
گزارش محتوا
بخش اول: شیعه صفوی و پیدایش آن: این بخش به ریشههای شکلگیری شیعه صفوی میپردازد. ابتدا، عوامل گسترش تشیع صفوی، پیشینه تاریخی قزلباشان، نقش غلامان و مهاجمان ترک (غزنویان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان) و موقعیت آناتولی بهعنوان پناهگاه ترکان فراری بررسی میشود. در ادامه، اعتقادات مذهبی قزلباشان، عوامل انتخاب مذهب شیعه توسط آنها (اعم از عوامل زمانی، تاریخی، مذهبی و سیاسی)، و سیاست تقیه و نفوذ و پیروزی شیعه شرح داده میشود. نهایتاً، این بخش به چگونگی تبدیلشدن شیوخ اردبیل (شیخ صفی تا شیخ ابراهیم و شیخ حیدر) به قدرتهای سیاسی و نظامی، و تلاش اسماعیل برای کسب قدرت و استقرار تشیع در ایران میپردازد[۲].
بخش دوم: روحانیت شیعه و شیعه صفوی: این بخش بر نقش روحانیت شیعه و چگونگی تحولات ایدئولوژیک که به قدرتگیری آنها انجامید، تمرکز دارد. ابتدا، عامل ایدئولوژیکی کسب قدرت توسط روحانیت شیعه (مانند جدال اخباری و اصولی) و نقش اجتهاد بهعنوان وسیلهای برای تقویت قدرت علمای اصولی بررسی میشود. سپس، سلسلهمراتب روحانیت شیعه در دوران صفویه، شامل مناصبی چون ملاباشی و صدرالشریعه، شرح داده شده و نقش آنها در امور مذهبی، قضایی و اداری تبیین میگردد. در ادامه، ارتباط سلاطین صفوی (از شاه اسماعیل تا شاه سلطان حسین) با روحانیت شیعه و نحوه حمایت پادشاهان از علما و نفوذ روحانیون در دربار و جامعه بررسی میشود[۳].
بخش سوم: دوران فترت دوران فترت به فاصله سقوط صفویه و برآمدن قاجاریه اشاره دارد. این بخش خلاصه حادثه حمله افغان و وضعیت روحانیت شیعه در زمان فترت را در بر میگیرد. همچنین، مهاجمان افغان و روحانیت شیعه، ماجرای نادرشاه و روحانیت شیعه، و جایگاه روحانیت شیعه در زمان زندیه (کریمخان زند) موردمطالعه قرار میگیرد. در این دوره، با تضعیف حکومت مرکزی، روحانیت توانست قدرت و نفوذ خود را در امور اجتماعی و سیاسی افزایش دهد[۴].
بخش چهارم: قاجاریه تا سلطنت ناصرالدینشاه این بخش به دوران قاجاریه تا ناصرالدینشاه میپردازد و چگونگی تداوم نقش روحانیت در این دوره را بررسی میکند. پیدایش سلسله قاجار، رابطه آقا محمد خان قاجار با روحانیت، و نقش روحانیت در زمان فتحعلیشاه و جنگهای ایران و روس (مانند مسئله جنگهای تبریز و گریبایدوف) شرح داده میشود. در ادامه، رقابت بین روحانیت شیعه و تصوف، و سپس جریان باب و ظهور شیخ احمد احسائی و بابیگری و تقابل فرقههای بابیه و روحانیت شیعه بررسی میگردد[۵].
بخش پنجم: ناصرالدینشاه و روحانیت؛ بخش پایانی کتاب، روابط بین ناصرالدینشاه و روحانیت را تشریح میکند. این بخش شامل بررسی نقش روحانیت در دوره صدارت امیرکبیر و اصلاحات قضایی او، موقعیت روحانیت پس از سقوط میرزا آقاخان نوری، و پیدایش اندیشههای نو در ایران و موقعیت روحانیت است. همچنین، نقش میرزا حسینخان مشیرالدوله (سپهسالار) و روحانیت، قدرت روحانیت در دوران پس از مشیرالدوله، و فعالیتهای افرادی چون میرزا ملکم خان و سید جمالالدین اسدآبادی موردتوجه قرار میگیرد. در نهایت، به انقلاب تنباکو و نقش علما در پیروزی آن پرداخته میشود[۶].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.