تسمية من روی عنه من أولاد العشرة و غيرهم من أصحاب رسول‌الله(ص)
| تسمیه من روی عنه من أولاد العشرة و غيرهم من أصحاب رسول‌الله صلی الله عليه و سلم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن مدینى، على بن عبدالله (نويسنده) حماز، علی محمد (محقق) |
| ناشر | دار القلم |
| مکان نشر | کویت - کویت |
| سال نشر | 1402ق - 1982م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | حدیث - علم الرجال |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 5ت2الف 114 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تسمية من رُوي عنه من أولاد العشرة و غيرهم من أصحاب رسول‌الله(ص) ، نوشته ابن مَدینى (234-161ق) است که اسامی فرزندان عشره مبشره و برخی دیگر از اصحاب پیامبر(ص) را که از آنان روایتی نقل شده، ثبت کرده است.
تسمیه‌نگاری مقدمه‌ای برای «صحابه‌نگاری» است؛ صحابه‌نگاری در نخستین قرن هجری با فهرست‌نویسی آغاز شد و عنوان «تسمیه» یا «اسماء» به خود گرفت. نگاهی به جایگاه «علم انساب» در میان عرب نشان می‌دهد که «تسمیه‌نویسی» شاخه‌ای از آن علم، یا دست‌کم برگرفته از علم انساب است. صحابه‌نویسان در آغاز کارشان به شناخت و تبیین نام و مشخصات فردی و قبیله‌ای اصحاب نیاز داشته‌اند. فهرست‌نویسی صحابه با نام تسمیه یا اسماء، از قرن سوم شتاب بیشتری گرفت. بیشتر کتاب‌هایی که درباره تراجم‌نویسی راویان احادیث با عناوین طبقات و تاریخ نوشته شده، به فهرستی از نام «صحابه» ویژه گشته است. در میان دانشمندان این رشته، ابن مدینی یکی از برجسته‌ترین عالمان «جرح و تعدیل» است که رجال‌شناسان همواره به دیدگاه‌های او در رجال احادیث استناد کرده‌اند. شیخ آغا‌بزرگ تهرانی او را نخستین صحابه‌نگار دانسته است[۱]. بزرگ‌ترین گواه بر تیزهوشی ابن مدینی و شناخت گسترده‌ای که به دانش رجال داشته است، همین کتاب «تسمیه» است. او مجموعه‌ای از نام‌هایی را گرد آورده است که فقط انسانی که دارای ذهن گشوده، خِرد سازمان‌یافته و حافظه‌ای است که از قدرت نگاه‌دارنده بالایی برخوردار است، می‌تواند چنین کند؛ به‌گونه‌ای که احمد بن حنبل هنگام دیدن «تسمیه»، از ژرفای دانش ابن مدینی و دقت، تیزهوشی و شناخت گسترده دانش رجالش شگفت‌زده شد و اینکه او چگونه توانسته است برخی از رجال را از برخی دیگر با وجود همانندی‌ها و کثرتشان تمیز دهد![۲].
شیوه ابن مدینی این‌گونه است که در ثبت نام‌ها فقط به فرزندان صحابه بسنده نکرده است، بلکه نام فرزندان و نوادگان و نوادگان پس از آنان را درج نموده است. البته همان گونه که از نام کتاب برمی‌آید، او از میان این رجال فقط نام کسانی را آورده است که روایتی از ایشان نقل شده است[۳]. او تسمیه‌نویسی‌اش را با نام فرزندان و نوادگان فاطمه(س)، دختر پیامبر(ص) آغاز می‌کند و با عناوین این اصحاب ادامه می‌دهد:
- فرزندان و نوادگان عُمر، عثمان، علی(ع)، زبیر، طلحه، عبدالرحمن بن عوف، سعید بن زید، عبدالله بن مسعود؛
- فرزندان عتبة بن مسعود؛
- فرزند عامر بن ربیعه عدوی؛
- دو فرزند زید بن حارثه کلبی؛
- فرزندان ابوسلمة بن عبدالاسد و نوه او؛
- فرزندان عمار بن یاسر و نوادگان او؛
- فرزند خباب بن اَرت، صهیب بن سنان، عتبة بن غزوان، مقداد بن عمرو؛
- فرزندان و نوادگان عباس بن عبدالمطلب[۴]. او در ادامه، نام کسانی را که خود و پسرانشان از پیامبر(ص) سخنی شنیده‌اند، کسانی را که میانشان نسبت «برادری» بوده است و کسانی را که به نام‌های هشام، سالم، قیس، معبد، مغیره، مسلم، اِیاس، اشعث، وهب، یونس و ایوب شُهره بوده‌اند، درج نموده است و در پایان از حدیث اُم‌ذرع و احادیث پس از او یاد کرده است[۵].
محقق (علی محمد جماز)، شرح حالی از ابن مدینی نوشته است؛ به‌ویژه چرایی و چگونگی موضع‌گیری او در باب فتنه «خلق قرآن» را توضیح داده است[۶].
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه محقق و متن کتاب.
- هدایت‌پناه، محمدرضا، «درآمدی بر شناخت شکل‌گیری و تطور صحابه‌نگاری»، فصلنامه تاریخ اسلام در آینه پژوهش، زمستان 1383، شماره 4.