ترجمه کتاب النجارة (در هندسه عملی)
| ترجمه کتاب النجارة (در هندسه عملی) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابوالوفای بوزجانی، محمد بن محمد (نويسنده)
آقایانی چاوشی، جعفر (محقق و مصحح) آقایانی چاوشی، جعفر (مترجم) ویتراک، برنارد (مقدمه‌نويس) |
| عنوان‌های دیگر | فی ما یحتاج الیه الصانع من اعمال الهندسه. فارسی |
| ناشر | انجمن ايران شناسی فرانسه در ایران ** مرکز پژوهشی ميراث مکتوب |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1389ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-8700-99-2 |
| موضوع | ریاضیات اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 - هندسه - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | فارسی - فرانسوی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | QA ۴۴۴/الف۲ف۹۰۴۱ ۱۳۸۹ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ترجمه كتاب النجارة، ترجمه فارسی كتاب النجارة (در هندسه عملی) ابوالوفا محمد بن محمد بوزجانی (328-388ق)، از جمله متون ریاضیات اسلامی است که به قلم مترجمی ناشناخته صورت گرفته است. این اثر به‌همراه مقدمه برنارد ویتراک و ترجمه فرانسوی اثر به طبع رسیده است.
سبک نگارش
سبک نگارش کتاب، عملی و آموزشی است. نویسنده به‌منظور آموزش صنعتگران و مهندسان، مطالب را به‌صورت دقیق و گام‌به‌گام بیان کرده است. این اثر بر ارائه راه‌‌حل‌های اثبات‌شده و کاربردی تأکید دارد و ازاین‌رو شامل تصویرسازی‌ها و نمودارهای هندسی دقیق برای روشن‌سازی مفاهیم است[۱].
ساختار
کتاب، مشتمل بر پیشگفتار، مقدمه مصحح در پنج بخش و متن اصلی در یازده باب است.
درباره ترجمه
از کتاب بوزجانی دو ترجمه فارسی قدیمی موجود است. اولین آن ترجمه حاضر است که فاقد تاریخ است. اما ترجمه دوم به‌وسیله ابواسحاق کوبنانی ریاضی‌دان ایرانی در نیمه دوم قرن نهم صورت گرفته است. فرانس وپکه از روی همین ترجمه فارسی رساله ابوالوفا را مورد تجزیه و تحلیل علمی قرار داده است[۲]. ازآنجاکه متن عربی اثر در دسترس نیست، نمی‌توان در رابطه با ترجمه کتاب اظهار نظر دقیقی نمود، اما با اعتماد بر دقت مصحح کتاب می‌توان گفت ترجمه اگرچه به قلم امروزین نیست، اما ترجمه دقیقی است و البته برخی نواقص ترجمه نیز توسط مصحح از نسخه‌های دیگر به آن افزده شده است[۳].
گزارش محتوا
- پیشگفتار: بخش پیشگفتار پژوهش، اهمیت حفظ میراث علمی مسلمانان و تأثیر آن بر تمدن غرب را بیان می‌کند [۴]. این بخش، به نقش برجسته كتاب النجارة به‌عنوان نمونه‌ای ارزشمند از این میراث در دوران طلایی علم اسلامی اشاره دارد و انگیزه انتخاب این اثر برای پژوهش را تبیین می‌کند[۵].
- مقدمه مصحح: مقدمه مصحح به‌تفصیل در پنج بخش زیر به جنبه‌های مختلف این اثر می‌پردازد:
- بخش اول (شرح حال و آثار ابوالوفای بوزجانی): این بخش به زندگی‌نامه کامل ابوالوفا محمد بن محمد بوزجانی می‌پردازد و ویژگی‌های شخصیت علمی برجسته او را شرح می‌دهد. همچنین به معرفی آثار موجود و مفقود این ریاضی‌دان نامدار می‌پردازد و فهرستی از تألیفات او را ارائه می‌دهد [۶].
- بخش دوم (بررسی کتاب‌شناختی كتاب النجارة): در این قسمت، به بررسی نسخ خطی متعدد كتاب النجارة موجود در کتابخانه‌های مختلف (مانند نسخه‌های تهران و پاریس) پرداخته می‌شود. همچنین، شروح نوشته‌شده بر این کتاب و ترجمه‌های فارسی آن مورد تحلیل قرار می‌گیرند [۷].
- بخش سوم (بحث در اصالت انتساب كتاب النجارة هندسی به ابوالوفا): این بخش به اصالت انتساب کتاب به ابوالوفا بوزجانی می‌پردازد و دلایل مستند بر این انتساب را ارائه می‌دهد. همچنین، به اتهامات نادرست مبنی بر انتساب این کتاب به دیگران (مانند فارابی) پاسخ داده و نظرات برخی پژوهشگران مانند وپکه را نقد و بررسی می‌کند[۸].
- بخش چهارم (تحلیل زبان‌شناختی ترجمه‌های فارسی كتاب النجارة): این قسمت به تحلیل واژگان و سبک نگارش ترجمه‌های فارسی کتاب، به‌ویژه نسخه‌های موجود در دانشگاه تهران و پاریس، اختصاص دارد. در این بخش، مقایسه‌ای فنی از اصطلاحات به‌کاررفته در متن صورت گرفته و واژه‌شناسی تخصصی کتاب تشریح شده است[۹].
- بخش پنجم (ابوالوفا مبتکر هندسه عملی در جهان اسلام): این بخش به اوضاع سیاسی و فرهنگی دوران زندگی ابوالوفا می‌پردازد و نوآوری او در هندسه عملی را به‌تفصیل شرح می‌دهد. مقدمه‌ای علمی بر خود كتاب النجارة ارائه شده و ارتباط آن با هندسه یونانی و ویژگی‌های خاص آن بررسی می‌شود[۱۰].
- متن كتاب النجارة (در هندسه عملی): متن اصلی کتاب، شامل یازده باب است که به‌ترتیب به مباحث هندسه عملی می‌پردازد:
- باب اول (در معرفت احوال مسطر و پرگار و گونیا): به معرفی و شیوه استفاده صحیح از ابزارهای هندسی مانند خط‌کش، پرگار و گونیا می‌پردازد و اصول اولیه کار با این ابزارها را آموزش می‌دهد[۱۱].
- باب دوم (در معرفت اصولی که تقدم ذکر آن واجب است): به اصول اساسی هندسی می‌پردازد که پیش‌نیاز اعمال پیچیده‌تر هستند؛ مانند تقسیم یک خط به دو قسمت مساوی یا رسم خط عمود[۱۲].
- باب سوم (در عمل اشکال متساوی الاضلاع): روش‌های رسم اشکال هندسی منظم، مانند مثلث، مربع، مخمس، مسدس و دیگر چندضلعی‌های با اضلاع مساوی را آموزش می‌دهد[۱۳].
- باب چهارم (در عمل اشکال در دایره): به چگونگی رسم اشکال هندسی مختلف (مانند: مثلث، مربع، مخمس و مسدس) در داخل دایره می‌پردازد[۱۴].
- باب پنجم (در عمل دوایر بر اشکال): این باب بر روش‌های رسم دایره بر اساس اشکال موجود، مانند رسم دایره‌ای که از سه نقطه بگذرد یا دایره‌ای که بر مربع منطبق باشد، تمرکز دارد[۱۵].
- باب ششم (در عمل دوایر در اشکال): به بررسی نحوه ترسیم اشکال هندسی درون یکدیگر می‌پردازد[۱۶].
- باب هفتم (در عمل اشکال و بر اشکال): این باب روش‌های پیچیده‌تر ترسیم و ترکیب اشکال را ارائه می‌دهد؛ از جمله رسم مثلث بر مربع یا مربع بر مثلث[۱۷].
- باب هشتم (در قسمت مثلثات): به مسائل مربوط به مثلث‌ها، از جمله تقسیمات مثلث و تبدیل آنها می‌پردازد [۱۸].
- باب نهم (در قسمت مربعات به اقسام): این بخش به تقسیم مربع‌ها به بخش‌های مختلف، مانند تقسیم به دو نیمه یا بیشتر، می‌پردازد[۱۹].
- باب دهم (در قسمت و تألیف مربعات): به تألیف و ترکیب مربع‌ها از قطعات کوچک‌تر یا تبدیل اشکال دیگر به مربع می‌پردازد[۲۰].
- باب یازدهم (در قسمت کره‌ها و انواع اشکالی که بر کره واقع می‌شود): این بخش به ترسیم کره‌های هندسی و اشکال پیچیده‌ای که از آنها حاصل می‌شود، اختصاص دارد [۲۱].
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه مصحح، صفحات پنجاه‌وشش تا شصت‌ویک
- ↑ ر.ک: همان، صفحه بیست‌وسه
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص66، پاورقی 1
- ↑ ر.ک: پیشگفتار، صفحه پانزده
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: مقدمه مصحح، صفحات هفده تا بیست
- ↑ ر.ک: همان، صفحات بیست‌ودو و بیست‌وسه
- ↑ ر.ک: همان، صفحات بیست‌وچهار تا بیست‌ونه
- ↑ ر.ک: همان، صفحات سی‌ویک تا چهل‌وهشت
- ↑ ر.ک: همان، صفحات پنجاه‌ودو تا شصت‌وشش
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص5-13
- ↑ ر.ک: همان، ص15-30
- ↑ ر.ک: همان، ص33-40
- ↑ ر.ک: همان، ص43-52
- ↑ ر.ک: همان، ص53-55
- ↑ ر.ک: همان، ص57
- ↑ ر.ک: همان، ص59-75
- ↑ ر.ک: همان، ص77-81
- ↑ ر.ک: همان، ص85-100
- ↑ ر.ک: همان، ص105-109
- ↑ ر.ک: همان، ص123-134
منابع مقاله
پیشگفتار، مقدمه مصحح و متن کتاب.