ترجمه تقویم التواریخ (سالشمار وقایع مهم جهان از آغاز آفرینش تا سال 1085ق)
| ترجمه تقویم التواریخ (سالشمار وقایع مهم جهان از آغاز آفرینش تا سال 1085ق) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | محدث، سید میرهاشم (مصحح)
مترجم ناشناخته (مترجم) حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | سالشمار وقایع مهم جهان از آغاز آفرینش تا سال 1085 ق.
سالشمار وقایع مهم جهان از آغاز آفرینش تا سال 1085ق تقویم التواریخ. فارسی |
| ناشر | احياء کتاب |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1376 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | تاریخ جهان - واقعه‌های مهم - سال شمار - متون قدیمی تا قرن 14
سال شمار نثر فارسی - قرن 11ق. |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | D 11 /ج2 ت7041 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تقويم التواريخ، تألیف مصطفی بن عبدالله چلبی معروف به حاجی خلیفه (1017-1067ق) و مترجمی ناشناخته و تصحیح میرهاشم محدث، كتابى است به زبان تركى و چنانكه خود مؤلف، در كشف الظنون گويد، نتيجه كتب تاريخ است و آن را در دو ماه از ماه‌هاى سال 1058ه.ق مسوده كرده است و تواريخ معمول را در آن آورده و وقايع را در جدول‌هایى ذكر كرده و آن را در دو نسخه، كه يكى سه كراسه و هر صفحه از آن شامل 50 سال است و ديگرى ده كراسه و هر صفحه آن شامل 20 سال است، قرار داده است. اين كتاب فهرست مانندى است؛ براى كتب تاريخ، و به خصوص كتاب فذلك سابق الذكر مؤلف. مقدمه و خاتمه جامع المتون به تركى و خود كتاب به فارسى است.
ساختار
او با استفاده از كتب متداول تاريخ، وقايع را فهرست مانند، در جدول‌هایى تنظيم نموده و مطالب آن را در دو بخش (بخش اول در سه دفتر و بخش دوم در ده دفتر) نوشته است. وى كتاب را در هجده جدول، بدون ذكر مآخذ، تنظيم كرده است: از آغاز آفرينش تا هجرت نبوى در هفت جدول و هر يك از قرون اسلامى در يك جدول.
گزارش محتوا
در اين كتاب، كرونولوژى حوادث مهم از زمان خلقت تا دوران پيامبر و از آن تاريخ تا سال 1648، از جمله خاندان‌هاى بزرگ جهان و از سلاطين نامدار عثمانى تا سلطان محمد چهارم، وزرا و ديگر مقامات اين دوره به تحرير در آمده است.
كاتب چلبى از اولين نويسندگان عثمانى است كه از آگاهى خوبى نسبت به اروپا برخوردار بود. وى بر خلاف معاصرين خود، هنگام كسب اين اطلاعات، قدردانى و احترام خود را به نمايش مى‌گذارد و آرزو مى‌كند كه مهم‌ترين اطلاعات و تجربيات جهان خود و ديگران را به بنيه خود بيافزايد.
كتابى مختصر در تاريخ عمومى از ابتداى عالم تا نيمه قرن يازدهم، كه حاجى خليفه رويدادهاى مهم جهان را از خلقت آدم عليه‌السلام تا هجرت پيامبر(ص) را بر مبناى تاريخ‌گذارى، گاه‌شمارى، و حوادث يازده قرن تاريخ اسلام را از هجرت تا 1058، به ترتيب سال‌شمارى فراهم آورد. وى در كشف الظنون، تقويم التواريخ را تأليفى تركى و فهرستواره‌اى براى كتب تاريخى، به ويژه كتاب فَذْلَكَه خود خوانده و به چگونگى تدوين آن اشاره كرده است.
در طرح اوليه اين اثر بين مؤلف و بعضى از مورخان ترك معاصر وى اختلاف نظر بوده است؛ از اينرو، حاجى خليفه حجم مطالب هر صفحه را كم كرده و جداول را كنار نهاده و بدون تغيير در محتواى كتاب، آن را در تحرير جديد در چهار بخش تنظيم نموده است. وى در تقويم التواريخ، تاريخ تأليف كتاب را 1060 ذكر كرده كه ظاهراً تاريخ تجديد تأليف آن است.
وضعيت كتاب
از تقويم التواريخ نسخه‌هایى در دست است كه در آنها متن تاريخ در جدول‌ها به فارسى، مقدمه و ضمايم به تركى است. نسخه‌اى از ترجمه فارسى اين كتاب، از مترجمى ناشناخته در 1075، در كتابخانه مركزى و مركز اسناد دانشگاه تهران (ش 3173) در 85 برگ به خط نستعليق بدون نام كاتب و مورخ وجود دارد. اين نسخه شامل حوادث تا 1058 است و ظاهراً از متن اصلى كتاب ترجمه شده است. دو نسخه ديگر از اين ترجمه فارسى در تهران وجود دارد كه يكى مشتمل بر ذيل حوادث تا 1070 و ديگرى مشتمل بر ذيل حوادث تا 1085 است. دو نسخه از تقويم التواريخ در استانبول هست؛ يكى از حسین بن جعفر معروف به هزارفن (1020- 1103)، مورخ عثمانى و دوست حاجى خليفه، كه مشتمل بر ذيلى فارسى بر متن اصلى كتاب تا پايان 1078 است، ديگرى نسخه‌اى در كتابخانه كوپريلى استانبول، به خط ابوبكر بن محرّم بوسنوى در 1081 كه از متن اصلى استنساخ شده و بدون ذكر نام ذيل‌نويس است. آنتوان گالان (1056-/1127 1646- 1715)، مترجم و خاورشناس فرانسوى، در 1092 و 1093 براى ترجمه بخش‌هایى از كشف الظنون و تقويم التواريخ، از متن فارسى ذيل تقويم التواريخ هزار فن بهره جست.
اين كتاب به زبان‌هاى مختلف ترجمه شده است و به لحاظ ايجاز و اعتبار، از مصادر مستشرقان، از جمله برنهارد دورن (1220- /1298 1805- 1881)، بوده است.
منابع مقاله
دانشنامه جهان اسلام.