تربية في الإسلام النظرية و المنهج
| تربية في الإسلام النظرية و المنهج | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | علی رضا نحوی، عدنان (نویسنده) |
| ناشر | دار النحوی للنشر و التوزیع |
| مکان نشر | ریاض |
| سال نشر | 1420ق/2000م. |
| چاپ | اول |
| کد کنگره | |
تربیة فی الإسلام النظریة و المنهج [۱] تألیف عدنان علی رضا نحوی؛ این کتاب در واقع از دو قسمت کلى تشکیل شده است؛ در قسمت نخست به نظریه تربیتى در اسلام پرداخته شده است، و در قسمت دوم به برنامه تربیتى در اسلام. مطالب کتاب در مقدمه و شش بخش گرد آمده است. برخى از بخش‌ها به دو یا سه قسمت و هر قسمت به چند فصل تقسیم شده است و برخى دیگر تنها به چند قسمت و برخى هم به چند فصل تقسیم گشته است.
مباحث این کتاب - کمابیش - هم به لحاظ عنوان و هم از نظر شرح و تحلیل تازگى دارد. برخى از بحث‌هایش در دیگر تربیت‌نگاشته‌هاى اسلامى نیامده است مانند مقیاس اندازه‌گیرى سطح ایمان، ادبیات و نظریه تربیتى در اسلام که به لحاظ موضوع تازه‌اند و مراحل تربیت، عوامل و روش در نظریه تربیتى اسلام که پرداخت و محتوایى تازه دارند.
از جمله کاستى‌هاى این اثر، پرداختن به موضوعات پرشمار است. گستردگى دامنه بحث موجب شده است گاه مباحث خلط شوند مثل بحث ویژگى‌هاى نظریه تربیت اسلامى که در آن به امورى که ویژگى نیستند پرداخته شده است، و گاه به مباحث کوتاه و حتى کمتر از 250 کلمه پرداخته شده است مانند نظریه تربیتى در اسلام و تمرین عملى.
کاستى دیگر این کتاب تعریف نشدن مفاهیم کلى، و نیز ناپخته نهادن بحث و ارجاع خواننده به دیگر آثار مؤلف است.
بخش آغازین کتاب با اشارتى به مفهوم نظریه، فرضیه، قانون آغاز گشته است. در فصل دوم به واژگان فرهنگ، سکولاریسم، علم، پرداخته و یادآورى شده است که علم و فرهنگ از ضروریات مکتب اسلام است. در فصل سوم دربارۀ سیطره مادیت بر فلسفه و ادب و سیاست و اقتصاد و تربیت و ضرورت بنا نهادن نظریه و برنامه‌اى براى هدایت فعالیت‌ها به راه راست بحث شده است. نگارنده در فصل چهارم به نظریه معرفت میان مفهوم ایمانى و مفهوم الحادى پرداخته و لازم دانسته است مفهوم ایمانى برگرفته از قرآن را در سراسر مراحل آموزش به فرزندانمان القا کنیم.
موضوع بخش دوم چکیده‌اى از سیر تاریخى تعلیم و تربیت و روان‌شناسى تربیتى است. درفصل یکم با سیر تاریخى تعلیم و تربیت و در فصل دوم با سیر تاریخى روان‌شناسى در عصرجدید آشنا مى‌شویم. فصل سوم ارزیابى کوتاهى است از نظریه‌هاى تربیتى و روان‌شناسى تربیتى در غرب.
نظریه تربیت در اسلام و شروط توضیح آن، عنوان بخش سوم است. نگارنده این بخش را دو قسمت کرده است. در قسمت یکم ابتدا نظریه را تعریف کرده است؛ سپس به تعریف نظریه تربیتى در اسلام پرداخته است. آنگاه از اصول ثابتى که نظریه تربیتى اسلام بر آن‌ها پا گرفته است یاد کرده است و در پایان از منابع معرفت و عوامل مؤثر در فرآیند تربیت گفته است.
در قسمت دوم، گزیده‌اى از موضوعات مهم مرتبط با نظریه تربیت در اسلام بررسى شده است. براى شرح این عنوان، نخست به نظریه عام تبلیغات در اسلام و شروط شش‌گانه مهم آن پرداخته شده است و پس از آن قانون فطرت در اسلام و نقش آن در حوزه تربیت و مهم‌ترین نیروهاى فطرت و نقش ایمان و توحید در آن مطرح شده است. در ادامه این قسمت با مسئولیت فردى و مسئلۀ وسع صادق و کاذب و رابطه آن با مسئولیت فردى و در پایان هم با مقیاسى براى سنجش ایمان روبه‌رو مى‌شویم.
در فصل یکم بخش سوم ویژگى‌هاى نظریه تربیت در اسلام بحث و بررسى شده است. شمارى از این ویژگى‌ها عبارت‌اند از: شمول، وسعت، پایه علمى برگرفته از مکتب تربیت نبوى، دارا بودن بعد عبادى، دارا بودن بعد اخلاقى، جمع میان علم و عمل، توجه به بهره‌ورى بهینه از وقت، آموزش عمومى و تخصصى، توجه به آموزش زن، ارتباط با ادبیات، تشویق و تنبیه. در فصل دوم هدف‌هاى هفت‌گانه نظریه تربیت اسلامى طرح و بحث شده است و فصل سوم به کندوکاو عوامل در نظریه تربیت اسلامى اختصاص یافته است.
در بخش پنجم که به سه قسمت چندفصلى تقسیم شده است، مراحل تربیت در نظریه تربیت در اسلام بازشکافى گشته است. در قسمت نخست، مراحل به دو قسم تأسیسى (کودکى) و مرحله سازندگى و تکوین تقسیم شده است. آنگاه به هماهنگى نقش والدین، همکارى خانه و مدرسه و مسجد، هماهنگى مراحل با یکدیگر در طول عمر، مسئولیت والدین‌نسبت به آماده ساختن خود براى تربیت فرزندان، اشارت رفته است. در قسمت دوم به‌اهمیت مرحله کودکى که از ازدواج والدین آغاز مى‌شود و به پانزده‌سالگى مى‌انجامد پرداخته‌شده است. در قسمت پایانى این بخش مراحل پنج‌گانه سازندگى و تکوین، بحث و بررسى شده است.
بخش ششم دربارۀ برنامه مرحله تأسیسى (کودکى) و مرحله سازندگى و تکوین است. این بخش نیز به دو قسمت تقسیم شده است. در قسمت یکم به برنامه‌هاى هریک از مراحل هفت‌گانه دوره کودکى پرداخته شده است. قسمت دوم این بخش شامل برنامه‌هاى تربیتى مراحل پنج‌گانه دوره سازندگى و تکوین است.
گفتنى است نگارنده تلاش کرده است همواره به قرآن و سنت تکیه و استناد جوید. وى درتقسیم مراحل، کودکى را تا پانزده‌سالگى دانسته و این سن را آغاز نوجوانى شمارده است (ص 351).
البته برخى دیگر از محققان هم کودکى را در معنایى اعم به کار برده و شامل مرحله حمل تا پایان نوجوانى دانسته‌اند، اما پانزده‌سالگى را آغاز نوجوانى ندانسته‌اند. بنگرید به: عبدالحمید احمد ابوسلیمان، ازمه الاراده والوجدان المسلم البعد الغائب فى مشروع اصلاح الامه فى اصلاح الثقافه والتربیه: رؤیه اسلامیه معاصره (چاپ اول: دمشق، دارالفکر، 1425 ق، ص 295).
- منابع ذیل نیز درخور مطالعه است:
فتحى حسن ملکاوى (زیر نظر)، المؤتمر التربوى: مؤتمر نحو بناء نظریه تربویه اسلامیه معاصره (عمان، جمعیه الدراسات والبحوث الاسلامیه، 1991 م)؛ مسعود آذربایجانى، تهیه و ساخت آزمون جهت‌گیرى مذهبى با تکیه بر اسلام (قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1382)؛ حسن ملکى، مبانى و اصول تربیت شامل مفهوم، مبانى، اهداف، اصول، مراحل ([بى‌جا]، نیکان کتاب، 1383)؛ زهره سعادتمند، تربیت همگام با مراحل زندگى (اصفهان، بهار، 1371).[۲]
پانویس
منابع مقاله
رفیعی، بهروز، کتاب‌شناسی تعلیم و تربیت در اسلام، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، قم، یکم، 1390ش.