تاریخ مکة: دراسات في السیاسة و العلم و الاجتماع و العمران
| تاریخ مکة: دراسات في السیاسة و العلم و الاجتماع و العمران | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سباعی، احمد (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | دراسات في السياسه و العلم و الاجتماع و العمران |
| ناشر | مکتبة إحياء التراث الإسلامي |
| مکان نشر | عربستان - مکه مکرمه |
| سال نشر | 1420ق. |
| چاپ | جلد دوم چاپ اول
جلد اول چاپ هشتم چاپ هشتم |
| شابک | 9960-36-386-4 |
| موضوع | مکه - تاريخ |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | /م7س2 / 248 DS |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تاریخ مکة دراسات فی السیاسة و العلم و الاجتماع و العمران عنوان اثری است دو جلدی به زبان عربی از احمد سباعی (متوفی 1404ق) که تاریخ مکه را از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار داده است.
ساختار
کتاب دو جلد دارد؛ در جلد اولش شاهد مقدمه مؤلف بر چاپهای اول، دوم، سوم و چهارم هستیم؛ یعنی مؤلف تا چاپ چهارم، هربار یک مقدمه برای آن نوشته است. نویسنده جلد اول را در ضمن عناوین متعدد با بیان میزان جغرافیای مکه آغاز و با بیان نواحی عامه، پایان داده است. در جلد دوم نیز نواحی مکه در عهد ترکهای عثمانی آغاز و با بحث پایان حکومت هاشمیان، پایان داده است. در انتها نیز مکاتبات سرّی شریف حسین با انگلیس را در ضمن ده نامه آورده است.
شاید بتوان گفت اساس این کتاب، بر کتاب «خلاصة الكلام في بيان أمراء البلد الحرام» احمد بن زینی دحلان است که به‌عنوان یک متن چاپی در اختیار مؤلف بوده است. اما حُسن کار دحلان و نظم و انسجام آن کتاب، اثر یادشده را به‌عنوان یکی از بهترین و منظم‌ترین آثار مربوط به تاریخ مکه درآورده و مؤلف هم به همین دلیل، آن را پایه کار خود قرار داده است. یکی از منابعی که کمتر از آن استفاده شده، کتاب «الدرر الفرائد المنظمة» از عبدالقادر جزایری است که شاید حدود ده مورد از آن استفاده شده و احتمال چنان است که آن‌هم باواسطه بوده باشد. برخی از آثار خطی دیگری که مورد استفاده نویسنده این کتاب قرار گرفته، عبارت است از «إتحاف الوری» و «إتحاف فضلاء الزمن» و «منائح الكرم».
گزارش محتوا
رسول جعفریان در ترجمه این کتاب، مقدمه مناسبی در توضیح آن نگاشته است:کتاب «تاریخ مکه» که اثر معروف احمد سباعی است، اثری است عمومی که شامل همه ابعاد تاریخی، سیاسی، تمدنی، اجتماعی و فرهنگی می‌شود. هدف سباعی از تألیف این اثر نگارش کتاب برای تمام کسانی بوده است که علاقه‌مند بوده‌اند یک نگاه جامع و فراگیر نسبت به این شهر داشته باشند. روشن است که چنین اثری، جای بحث تخصصی نیست، اما تلاش مؤلف آن بوده است تا تصویری هرچه دقیق‌تر نسبت به تاریخ این شهر به دست دهد.
محدوده کتاب، از تاریخ مکه از دورترین ادوار تاریخی تا پایان حکومت اشراف و ورود وهابیان به مکه در آغاز دهه پنجم قرن چهاردهم هجری است. طبعاً طی فصول پایانی کتاب، شرحی از درگیری‌های صدوپنجاه ساله اهالی وهابی نجد با دولت شرفا را به دست داده است.
شاید مهم‌ترین ویژگی کتاب، جز جامع بودن نگاه نویسنده، آن است که او، وهابی نیست و به همین دلیل به‌هیچ‌روی، نگاه متعصبانه‌ای ندارد. این رویّه وی گاه تا آنجا پیش می‌رود که انسان چنان می‌اندیشد که وی به‌نوعی به عقاید شرفا نزدیک بوده است. بارها در این کتاب اخباری مربوط به برخوردهای تند با شیعه نقل شده و آن رفتارها مورد انتقاد وی واقع شده است. این موارد را از عناوین و سرفصل‌های کتاب می‌توان به دست آورد. ویژگی دیگر، نگاه نافذ اجتماعی - انتقادی سباعی در این کتاب است. وی مکی است و به تاریخ این شهر دل‌بستگی دارد و تلاش می‌کند علل عقب‌ماندگی این مردم را که عمدتاً در بذل و بخشش‌های معنادار دولت‌ها می‌بیند، تحلیل کند. در بخش‌های دیگر هم نگاه تحلیلی وی راهنمای کسانی است که علاقه‌مند هستند آثار تاریخی آنان چیزی بیش از نگارش معمولی رخدادها باشد[۱].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در انتهای جلد دوم، پس از ضمیمه کتاب، ارائه شده است و پس از آن برخی از کتابهای مؤلف معرفی شده و سپس، فهرستی از اعلام موجود در کتاب (فهرست اسامی) در انتهای آن آمده است.
کتاب تاریخ مکه، بارها و بارها چاپ شده است. در یک مقطع، استاد عاتق بن غیث بلادی که خود از سرآمدان تاریخ‌نگاری مکه در چند دهه گذشته است، آن را برای چاپ آماده کرده و حواشی مختصری که با امضای «عاتق» است، بر آن افزود. این متن، برای چندمین بار چاپ شد، تا آنکه در سال 1419ق به‌مناسبت یک‌صدمین سال دولت سعودی، صد اثر تاریخی برای چاپ مجدد انتخاب شد که یکی از آنها همین تاریخ مکه بود. مصححان جدید جز افزودن برخی از پاورقی‌های غیر ضروری کاری نکردند و صرفاً متن حروف‌چینی‌شده جدیدی را با صدها غلط افزوده و حتی با حذف صفحاتی از آن، در دو جلد عرضه کردند.[۲].
کتاب حاوی تصاویر بسیاری هم در جلد اول و هم در جلد دوم است؛ تصویر مکه، موقعیت حجر اسماعیل و کارگزاران حکومت سعودی در مسجد الحرام یا آنچه در صفحه 638 به‌صورت نقشه در بیان موقعیت مینای عقبه در جلد دوم کتاب ارائه شده است.
پانویس
منابع مقاله
- . سباعی، احمد، تاریخ مکه از آغاز تا پایان دولت شرفای مکه(1344 ق.)، ترجمه رسول جعفریان، نشر مشعر، تهران، 1385 ش.
- . مقدمه و متن کتاب.