تاریخ سیاسی اجتماعی علل سقوط و عوامل پایداری دولت حفصیان
| تاریخ سیاسی اجتماعی علل سقوط و عوامل پایداری دولت حفصیان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شهیدی‌پاک، محمدرضا (نویسنده) |
| ناشر | سرای کتاب |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1399 |
| چاپ | اول |
| شابک | 9786227024913 |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | |
تاریخ سیاسی اجتماعی علل سقوط و عوامل پایداری دولت حفصیان تألیف محمدرضا شهیدی‌پاک؛ این اثر اطلاعات فنی و تاریخی مهمی از دولت حفصیان، اقدامات در حوزه‌های مختلف و روابط آنها با دیگر دولت‌ها اروپایی و اسلامی به همراه تحلیل‌های علمی و مستند به دست می‌دهد و مطالب و موضوعات و بندها موجز و ارجاعات، منابع و مآخذ به صورت درون متنی آورده شده‌اند ولی منابع و مأخذ به طور کامل معرفی نشده‌اند.
ساختار
مطالب کتاب حاضر در سه بخش و بيست و سه باب و 60 فصل و 21 عنوان فرعي (قسم)دسته بندي شده است. عناوين هر يك از باب ها، فصول و فروع موضوعات با عنوان كتاب ارتباط منطقي دارند.
گزارش محتوا
مؤلف در مقدمه به تاریخ و جغرافیای دولت حفصیان را در دو باب شرح داده است در سه بخش به شرح مطالب و موضوعات پرداخته است:
بخش اول: نگاهی اجمالی به روابط خارجی دولت حفصی: محدوده گسترده روابط دیپلوماتیک حفصیان در پنج باب و هشت فصل و دوقسم مطالب را شرح داده است.
بخش دوم: روابط دولت حفصی با دولت‌های اسلامی را هفت باب و 23 فصل و یک قسم تحلیل کرده است.
بخش سوم: در این بخش عناوین موضوعات در هشت باب و 28 فصل و 19 قسم دسته بندی شده است.
در صفحات پاياني فهرست منابع و مآخذ اثر به صورت الفبايي معرفي شده است.
در پايان كتاب چكيده خلاصه مطالب كتاب به زبان و انگليسي ارائه شده چون اين كتاب يك اثر علمي و پژوهشي هست مؤلف در پايان هرباب صفحات سفيد براي يادداشت موارد احتمالي برای پژوهشگران در نظر گرفته شده است.
دولت حفصی به دنبال حوادث بزرگ در شرق و غرب جهان اسلام مانند سقوط اندلس و پیدایش و کشف آمریکا و تأسیس دولت ممالیک در مصر و شام و دولت ایلخان مغول در ایران و گرم شدن بازار روابط بین‌الملل و حقوق آن پدید آمد. منطقه نفوذ آن که خاکریز جهان اسلام در برابر غرب مسیحی بود، از حیث سیاسی جغرافیایی فوق العاده متزلزل بود. این وضعیت تونس را در معرض هجوم دائم قدرت‌های خارجی قرار داده بود. دولتمردان حفصی از لحاظ کمی و کیفی نسبت به رجال سیاسی معاصر خود با ایجاد روابط بین‌الملل مناسب، در جایگاه برتر سیاسی قرار داشتند و چهره‌های بزرگ سیاسی تاریخ، چون ابن خلدون بزرگ روابط بین‌الملل، در بین آنها پدید آمد. دخالت‌های همسایگان آن ها، دولت ایوبی، ممالیک، بنی مرین و بنی زیان در امور داخلی حفصیان، که هرکدام به گونه‌ای به دنبال منافع خود بودند، بویژه مرینی‌ها، بارها تکرار شد.
اندلس که در آغاز حرکت استرداد قرار گرفته بود در آتش تفرقه‌ای مسلمانان می سوخت. حفصیان با تکیه بر اندلسی‌های مهاجر، دولت خود را روی کار آوردند و این همواره مایه ناخوشنودی مغربی‌ها بود. فرار و مهاجرت مسلمانان اندلسی به مغرب، بویژه تونس همچنان رو به افزایش بود. شکل‌گیری قطب‌های بزرگ قدرت در اروپا و پیدایش امپراتوری عثمانی، دولت حفصی را به رغم نیم قرن مقاومت مردمی از صحنه سیاست خارج کرد. دولت چهارصد ساله حفصی یک پدیده بزرگ سیاسی قرون میانه بود که در بستری از مناسبات سیاسی شکل گرفت و حوادث فرهنگی آن نیز در همین چهار چوب قابل بررسی است.
سهم بالای حفصیان در فرهنگ و تمدن اسلامی در تحولات کمی و کیفی آموزشی، فرهنگی، علمی که در افریقیه دوره حفصی روی داد قابل مشاهد است. در عهد حفصیان پیشرفت‌های قابل توجهی در عرصه علوم و معارف اسلامی و طب و علوم عقلی حاصل شد.رشد تصوف و سیطره آن بر همه عرصه‌های زندگی و استمرار تشکیلات اداری و توسعه سازمان دولت موحدین و برقراری نظم و امنیت و آرامش در طی مدت مدیدی از دست آوردهای دولت حفصی در افریقیه است ابن خلدون، قَلَصَادی، ابن سعبین، ابن اندراس، ابن عَرَفه، بُرزُلی، تیفاشی از بزرگان علم و فرهنگ دوره حفصی هستند که هریک سهم به سزایی در فرهنگ و تمدن اسلامی دارند.
فروپاشی امپراطوری موحدین که صدسال مغرب و اندلس و افریقیه را قلمرو حکومت اسلامی ساخت، بزرگترین خسارت برای مدیترانه و جهان اسلام و صلح و امنیت اروپا بود و چندین دولت در این منطقه پدید آمد و مدیترانه محل ارتباطات بین‌المللی شد و مطالبی در روابط و حقوق بین‌الملل و حقوق دریاها نوشته شد. دولت حفصیان در سلسله‌ای گسترده از روابط با شرق و اروپا و دولت‌های مسیحی شمال اندلس آخرین مرحله از فرهنگ و تمدن اسلامی را رقم زد. روابط آنها با اسپانیا و پرتغال و جمهوری‌های ایتالیا و فرانسه متفاوت از روابط با دولت‌های اسلامی غرناطه و بنی مرین و بنی زیان و ممالیک بود. طیف گسترده‌ای از روایط بازرگانی، فرهنگی و خانوادگی و سیاسی و مذاکرات جنگ و صلح به ویژه مذاکرات جنگ صلیبی هشتم بین تونس و پاریس برقرار بود که منجر به پیمان صلحی با فرانسه شد که به منزله پایان جنگ‌های هشتگانه کلاسیک صلیبی بود.
پژوهش حاضر بخشی از نوشته مؤلف در سال 1381 است که با عنوان فرهنگ و تمدن اسلامی در عهد دولت حفصیان منتشر شده است. این روابط پارادایمی از روابط بین‌الملل به وجود آورد که اجازه داد دولت حفصیان چهارصد سال بر مدیترانه غربی حکومت کند و تنها ورود پرتغالی و اسپانیا و روابط نظامی آنها به شکل امپراطوری‌های استعمارگر به مدیترانه و مقابله با عثمانی با آن موازنه قدرت در مدیترانه را تغییر داد و موجب سقوط دولت حفصیان به وسیله اقدامات دریایی پرتغال و اشغال تونس توسط اسپانیا شد.[۱]
پانويس
منابع مقاله
هانیه میرحسینی، مروری بر متون اسلامی