تاریخ سلطانی: از شیخ صفی تا شاه صفی
| تاریخ سلطانی: از شیخ صفی تا شاه صفی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اشراقی، احسان (به کوشش) حسینی استرآبادی، سید حسن بن مرتضی (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | از شیخ صفی تا شاه صفی تاریخ سلطانی. برگزیده |
| ناشر | علمی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1366 ش |
| چاپ | 2 |
| موضوع | ایران - تاریخ - صفویان، 907 - 1148ق. |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DSR 1176 /ح5ت2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تاریخ سلطانى: ازشیخ صفى تا شاه صفى، کتابى است به زبان فارسی حاوى حوادث و تاریخ ایام زندگانى شیخ صفى‌الدین اردبیلى تا پایان حکومت شاه صفى، از سید حسن بن مرتضى حسینى استرآبادى.
کتاب مزبور، بخشى از کتابى است به نام «تاریخ سلطانى» و آن چه از کتاب تاریخ سلطانى مورد نظر مصحح محترم استاد احسان اشراقى قرار گرفته، باب سوم همین کتاب(تاریخ صفویان) مى‌باشد.
موضوع کتاب و انگیزه تألیف آن
نویسنده در دیباچه چنین آورده است:
«سبب تأليف اين كتاب صريح شريف و خطاب فصيح منيف كه قوى‌ئيل سال تركى مصادف هزار و يكصد و پانزده هجرى، سال دهم جلوس ميمنت مأنوس نوّاب كامياب سپهر ركاب نقاوه مصطفوى، تازه نهال بوستان مرتضوى، خلاصه سلاطين صفوى...
| شاه سلطان حسین آن كه ببست | چرخ را عدلش از تعدى دست |
اتفاق اوفتاده، این است که داعى کثیر التقصیر، ابن سید مرتضى الحسینى سید حسن استرآبادى، از روى کتب تواریخ احوال و انساب حضرات ائمه معصومین علیهم‌السلام و ملوک و سلاطین نامدار کامکار و سادات رفیع الدرجات موافق قانون حساب و علم سیاق دفترى طرح نموده بود. بعضى از دوستان تکلیف نمودند که به انضمام تشخیص احوال ملایکه و شیاطین و حکومت بنى‌الجان و کیفیت آفرینش عالم تا حضرت خاتم(ص) و سایر فواید مرقومه به عنوان کتاب در تحت هر باب به بیاض برده شود. لهذا به قلم تحریر درآورده، منظور نظر دوستان گردید و به «تاریخ سلطانى» موسوم شده...»
ساختار
کتاب حاضر، شامل پیش‌گفتارى به قلم مصحح، یک باب، مناجات و بخش اختلافات نسخه دوم کتاب که توسط مصحح به کتاب افزوده شده، مى‌باشد.
گزارش محتوا
این کتاب در واقع باب سوم از تاریخ سلطانى است که مشتمل است، بر سه باب: باب اول، در تاریخ عالم از زمان آفرینش تا زمان رسول اکرم(ص)؛ باب دوم، انساب ملوک و سلاطین ایران و پادشاهان روم و هند و شرح حال نیاکان و تاریخ سلاطین صفوى؛ باب سوم، همان که باعنوان از شیخ صفى تا شاه صفى به اهتمام دکتر احسان اشراقى به چاپ انتقادى رسیده است.
مؤلف در این کتاب انساب سلاطین صفوى را با ذکر القاب یادآور مى‌شود. وى از شاه سلطان حسین آغاز مى‌کند و سلسله نسب سلاطین صفوى را به امام موسى کاظم(ع) مى‌رساند و در شأن هر سلطان شمه‌اى سخن مى‌گوید، سپس به شرح احوال سلاطین صفویه از شاه اسماعیل (894-930ق) تا شاه صفى (1021-1051ق) مى‌پردازد و شمار فرزندان و نقش سکه و مهر و تاریخ وفات و مدفن یکایک آنان را گزارش مى‌کند.
نویسنده در باب اختلافات و رقابت دسته‌هاى قزلباش و نفوذ آن‌ها در دستگاه‌هاى حکومتى خصوصا در دوره شاه طهماسب(919-984ق) و سلطان محمد خدابنده (985-996ق) به تفصیل مى‌گراید و صفحات بسیارى از اثر را به وقایع دوره سلطنت شاه عباس اول (1096-1038ق) و توصیف بناهایى که در زمان وى احداث گشته، اختصاص مى‌دهد و کتاب را با مرگ شاه صفى (1021-1051ق) به پایان مى‌رساند.
مؤلف کوشیده است، تاریخ حدود چهار قرن از صفویه را از کتب معتبر تاریخ و انساب استخراج و...به اختصار عرضه کند. مؤلف در دیباچه به منابع خود اشاره کرده که اهم آن‌ها به شرح زیر است: فتوحات امینى، صفوه الصفا، بحر الفوائد، عالم آراى عباسى، احسن التواریخ، حبیب السیر، لب التواریخ، تاریخ گزیده، بحر الانساب و تاریخ سلاطین ترکمان. مؤلف در بیان مطالب، از کاربرد عبارات پیچیده و متکلف پرهیز و زبانى ساده و همه فهم را اختیار کرده و از آوردن اشعار مفصل و عارى از لطف ادبى که در متون تاریخى آن زمان به وفور یافت مى‌شود، خوددارى کرده است.
مؤلف درباره منشأ دودمان صفوى و انساب سلاطین، همان مطالب مورخان رسمى دوران صفوى را تکرار و مانند آنان از مطالب نسب‌نامه‌هایى استفاده کرده که از زمان شاه اسماعیل، به خصوص شاه طهماسب مورد تاکید قرار گرفته است.
تاریخ سلطانى در بسیارى از کتبى که در باب تاریخ صفویه در اواخر حکومت این سلسله و پس از آن تألیف شده مورد استناد مؤلف ان ایرانى و خارجى قرار گرفته است.
وضعیت کتاب
لازم به تذکر است که کتاب تاریخ سلطانى، به جز قسمت سوم آن که در نسخه حاضر در برنامه فراهم آمده، تاکنون به چاپ نرسیده و همچنان مخطوط باقى مانده است.
این کتاب با چاپ انتقادى آقاى احسان اشراقى در سال 1364 منتشر شده است. مصحح، در ویرایش این اثر، مطالب را تفکیک کرده، در توضیح لغات و تصحیح اشتباهات حواشى سودمندى افزوده و فهرستى از اعلام تاریخى و جغرافیایى به دست داده است.
کتاب حاضر، مشتمل بر پاورقى‌هاى مصحح و فهرست‌هاى ذیل مى‌باشد: اعلام اشخاص، جاى‌ها، ملل و نحل، مشاغل و مناصب، لغات و ترکیبات و اصطلاحات، کتاب‌ها.
منابع مقاله
- غفارى، فریبا، فرهنگ آثار ایرانى - اسلامى، ج1، ص200-201.
- روحانى، سید کاظم، از شیخ صفى تا شاه صفى، کیهان اندیشه، فروردین و اردیبهشت 1368،ش 23، ص90- 96.