تاریخ رستمیان: خاندانی ایرانی‌تبار در شمال آفریقا (160 ـ 296ق)
| تاریخ رستمیان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فرهمند، یونس (نویسنده) |
| ناشر | نگارستان اندیشه |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1402 |
| شابک | 0ـ32ـ5273ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
تاریخ رستمیان: خاندانی ایرانی‌تبار در شمال آفریقا (160 ـ 296ق) تألیف یونس فرهمند، بیشتر آثار عربی دربارۀ تاریخ رستمیان به تاریخ اباضیه و اوضاع سیاسی ـ اجتماعی رستمیان پرداخته‌اند و به جایگاه فرهنگی و تمدنی آنان نپرداخته‌اند؛ از این‌رو نویسنده در این کتاب پژوهشی مستند و منسجم نه‌تنها دربارۀ اوضاع سیاسی رستمیان، بلکه در باب اوضاع فرهنگی و تمدنی رستمیان ارائه می‌دهد.
گزارش کتاب
ضرورت بحث و بررسی دربارۀ تاریخ و تمدن اقوام و ملل مختلف اسلامی، بحثی است انکارنشدن و بی‌نیاز از استدلال. دربارۀ تاریخ رستمیان جز ترجمۀ یکی از منابع کهن این دولت موسوم به «تاریخ بنی‌رستم»، هنوز کتاب مستقلی در این موضوع منتشر نشده است. اهمیت پرداختن به این موضوع زمانی دوچندان می‌شود که آن را به مسلمانان ایران‌نژاد از سویی و معتدل‌ترین فرقۀ خوارج یعنی اباضیه از سوی دیگر متعلق بدانیم.
بیشتر آثار عربی دربارۀ تاریخ رستمیان به تاریخ اباضیه و اوضاع سیاسی ـ اجتماعی رستمیان پرداخته‌اند و به جایگاه فرهنگی و تمدنی آنان نپرداخته‌اند؛ از این‌رو نویسنده در این کتاب پژوهشی مستند و منسجم نه‌تنها دربارۀ اوضاع سیاسی رستمیان، بلکه در باب اوضاع فرهنگی و تمدنی رستمیان ارائه می‌دهد.
رستمیان نخستین حکومت شورایی در اسلام پس از عصر خلفای راشدین است؛ حکومتی که حکمرانان آن را ایرانیانی شکل می‌دادند که به مدد استفاده از فکر مساوات‌طلبانۀ اسلامی اصیل و پس از رنج و پیکارهای بسیار به تأسیس آن نایل آمدند. این نخستین بار بود که اباضیان با پشتوانۀ اندیشۀ سیاسی خود در باب حکومت، زمامداری را در میدان عمل تجربه می‌کردند.
منابع از تعیین دقیق مرزهای دولت رستمی و ذکر شهرهای مهم آن سخن به میان نمی‌آورند؛ اما با توجه به داده‌های منابع تاریخی دربارۀ سکونتگاه‌های متعدد قبایل بربر و اوضاع مذهبی آنها می‌توان حدود جغرافیایی این دولت را به‌دشواری تعیین کرد؛ ابتدا قلمرو رستمیان در سمت مشرق را می‌توان سرزمین‌های واقع در شرق ودان و خلیج سرت دانست که از آنجا تا طرابلس و قابس امتداد پیدا می‌کرد و جزیرۀ مهم «جربه» در این قسمت واقع شده بود. در این قسمت تنها طرابلس و سواحل آن به صورت باریکه‌ای در اختیار اغلبیان قرار داشت.
بخش نخست این کتاب با بررسی موضوعاتی چون جغرافیای طبیعی مغرب و تعیین قلمرو دولت رستمی آغاز شده و با بحث دربارۀ پیدایش و گسترش دعوت خوارج در مغرب ادامه می‌یابد. تبیین اوضاع سیاسی حکومت رستمی و مهم‌ترین وقایع سیاسی آن دوران از آغاز تا پایان به همراه ذکر دقیق جنگ‌ها و شورش‌ها و دیگر حوادث هر دوره، اجمالی است از مطالبی که در بخش دوم از آن سخن به میان می‌آید.
بخش سوم دربرگیرندۀ هدف اصلی پژوهش است و در آغاز این بخش از سازمان‌های اداری و حکومتی دولت رستمی چون امامت، وزارت، قضاوت، شرطه، حسبه و نظام‌های مالی سخن به میان می‌آید و در ادامه به اوضاع اجتماعی چون انشقاقات اباضیه در دورۀ رستمی، ادیان و مذاهب اقوام و قبایل پرداخته شده است و در بحث اقوام و قبایل، بر نقش ایرانیان تأکید شده است. بررسی اوضاع علمی و فرهنگی با توجه به داده‌های موجود انجام گرفته است. همچنین در این فصل نقش امامان رستمی در تعلیم و تربیت، آموزش زنان، کتابخانه‌ها، مناظرات کلامی، علوم رایج و معرفی برخی چهره‌های شاخص علمی و ادبی این دوره بررسی شده‌اند و سرانجام به معماری و شهرسازی و بحث و بررسی اوضاع اقتصادی دولت رستمی پرداخته شده که در خلال آن از کشاورزی، صنعت و روابط تجاری آنان با همسایگان سخن به میان آمده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات