تاریخ حوادث الزمان و أنبائه و وفیات الأكابر و الأعیان من أبنائه
| تاریخ حوادث الزمان و أنبائه و وفیات الأكابر و الأعیان من أبنائه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | تدمری، عمر عبدالسلام (محقق) جزری، محمد بن ابراهیم (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | تاريخ حوادث الزمان و أنبائه و وفيات الأکابر و الأعيان من أبنائه: تاريخ ابن الجزري
تاريخ ابن الجزري تاريخ ابن الجزري |
| ناشر | المکتبة العصرية |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1426ق. = 2006م. |
| چاپ | چاپ اول |
| موضوع | سرگذشت‌نامه - مجموعهها
کشورهاي اسلامي - سرگذشت‌نامه تاريخ جهان - متون قدیمی تا قرن 14 کشورهاي اسلامي - تاريخ |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | /ع4الف2 1385 / 203 CT |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تاریخ حوادث الزمان و أنبائه و وفیات الأكابر و الأعیان من أبنائه عنوان اثری است به زبان عربی از شمس‌الدین ابو عبدالله محمد بن ابراهیم بن ابوبکر جزری قرشی(متوفی 738 یا 739ق) که معروف به تاریخ ابن جزری به بخش‌هایی از تاریخ عصر ممالیک، است. تحقیق این اثر را دکتر عمر عبدالسلام تدمری از روی نسخه خطی کتابخانه ملی پاریس انجام داده است.
ساختار
کتاب، سه جلد دارد؛ جلد اول حاوی مقدمه مصحح و محتوای مطالب به‌صورت سال‌نگاری است. جلد دوم نیز حاوی مقدمه‌ای از مصحح است -که مفصل‌تر از مقدمه وی بر جلد اول است- و محتوای مطالب بر اساس سنوات می‌باشد. نویسنده در جلد سوم بدون مقدمه به سراغ ارائه ادامه محتوای مطالب می‌رود.
گزارش محتوا
در مقدمه محقق بر جلد اول کتاب، درباره محتوای مطالب این جلد می‌خوانیم: این بخش از «تاریخ حوادث الزمان و انبائه و وفیات الاكابر و الاعیان من أبنائه» ابن جزری، به وفیات سال 689 هجری تا حوادث سال 699 هجری می‌پردازد؛ به عبارت دیگر او به بیان 10 سال از تاریخ در عصر دولت ممالیک می‌پردازد [۱]
در مقدمه جلد دوم نیز درباره مطالب آن چنین توضیح داده شده است: کتابی که در دست ماست سالهایی از عصر ممالیک را بازگو می‌کند؛ این سالها 13 سال از سلطنت سلطان ناصر محمد بن قلاوون (725-738ق/ 1325-1338م) است. با وجود کوتاهی مدتی که مطالب این کتاب به آن می‌پردازد، این مطالب اهمیت زیادی دارند، زیرا نویسنده آن، «ابن جزری»، معاصر و شاهد عینیِ صادقِ وقایع آن عصر است، به ویژه در حوادث روزمره در دمشق که با چشمش آنها را مشاهده کرده. از این‌رو تاریخ وی پر از اخبار سیاسی، اداری، اجتماعی، نظامی، اقتصادی، کشاورزی، شهری، مذهبی و فرهنگی است. اطلاعات او در مورد حقایق مصر کمتر از اطلاعات او در مورد شام اهمیت ندارد. او اخباری را ذکر می‌کند که منحصر به اوست و ما آنها را در نزد سایر مورخان مصری نمی‌یابیم. این کتاب منبع اصلی اخبارِ فتنه‌ای است که در سال 727ق در اسکندریه رخ داد. همچنین اساس و عمده مواردی است که متعلق به رصد تحرکات فرنگی‌ها و تلاشهایشان برای تهدید آنها به سواحل مصر و شام پس از اخراجشان از آن جاهاست. علاوه بر اینکه منبع اصلی بسیاری از اطلاعات نادر و سخنان دلپسند است؛ مانند غرق شدن بغداد در سال (725ق)، باران‌ها و سیلاب‌هایی که در 728ق بقاع، بعلبک، شقیف، صفد و عجلون را در نوردید، و اخبار مبسوط یمن و جنگهایی که میان پادشاهان آن واقع شد. او این موارد را از وقایع سال 721ق ذکر کرده تا به بیان تاریخ سالهایی که خودش در آنها زیست می‌کند بپردازد. وی در میان مورخان یمنی در گزارش اخبار پادشاهان و ممالک خود بی‌همتاست.
در کتاب یک فصل جالب در مورد ضمانت میوه‌ها و سبزیجات در دمشق، وجود دارد که در صفحات متعددی از آن به انواع زردآلو، توت، هلو، انجیر، انار، به، انگور و... می‌پردازد. اینها اطلاعات مهمی است که برای محققان و علاقمندان به کشاورزی در شام در عصر ممالیک و هزینه‌هایی که برای آن پرداخت می‌شد، مفید است[۲].
نویسنده حوادثی را که -همه ساله- در مکه و مدینه و به‌طور کلی در بلاد حجاز اتفاق می‌افتد شرح می‌دهد و به تعدادی از اخبار عراق و بلاد فارس و بلاد ارمن و بلاد ترک و بلاد خوارزم در مشرق -در برخی سالها- می‌پردازد. وی همچنین به تمام اخبار تونس و مراکش(مغرب) و بلاد تکرور و اندلس در غرب اسلامی می‌پردازد. او صرفاً به تاریخ سرزمینش، شام، بسنده نمی‌کند و مطالبش به مرزهای جغرافیایی که تحت حاکمیت ممالیک بود -بلاد شام، سرزمینهای مصر، حومه شمالی سودان، سرزمینهای حجاز و بلاد یمن- محدود نمی‌شود؛ بلکه این چارچوب جغرافیایی -در وسعت قلمرو خود در وسیع‌ترین و شناخته‌شده‌ترین محدوده در آن زمان- به وسعت تاریخ جهان فرا رفته، به اخبار هند و بنگال پرداخته و تاریخ آن کشورها را از سال 602ق تا زمان کتابت خود اثر، یادآوری می‌کند[۳]؛ البته اخبار دمشق و وفیات آن بیشترین سهم کتاب را دارد؛ زیرا وطن نویسنده است و می‌توان این کتاب را به مثابه روزنوشت یا روزنامه‌ای در ثبت حقایق دمشق از جمله حوادث آن و مرگ و میرها دید[۴].
مطالب کتاب بسیار متنوع است؛ زیرا علاوه بر شمول اخبار عادی تصدی، عزل و حبس شاهزادگان و صاحبان مناصب و وظایف، اعمال نمایندگی، قضا، تدریس و غیره، شامل اخبار و حقایق مربوط به خلیفه عباسی، سلطان ممالیک، شاهزادگان، وزیران، قضات، ناظران، امامان، معلمان، واعظان، نویسندگان و دیگران از اهل سیاست، منصب‌داران، علما، اخبار جنگها، فتوحات، فتنه‌ها، اخبار هیئت‌ها، سفیران، اخبار معماری و سازندگی، توسعه، تخریب و خرابکاری، و رفت و آمد حجاج و کاروانهایشان، و نوادر و طرائف، شگفتی‌ها و پدیده‌های طبیعی، فجایع و شرایط اقتصادی و اجتماعی و اداری و مالی و فرهنگی و کشاورزی، تمرکز بر درآمد رود نیل و میزان آن در هر سال، خروج محمل سلطنتی، حج، مجوزها، گرانی‌ها، بیماری‌های همه‌گیر، مواقع بروج و احوال آنها، زلزله‌ها، باران‌های سیل‌آسا، رعد و برق، آتش‌سوزی‌ها، بادها، طوفان‌ها، یخبندان، خسوف و کسوف و تایید ماه نو برای آغاز ماه‌ها است[۵].
وضعیت کتاب
فهارس فنی کتاب در انتهای جلدهای اول و سوم ذکر شده است؛ فهارس فنی در انتهای جلد اول به ترتیب عبارت است از آیات قرآنی، احادیث نبوی، ابیات و اشعار و...، منابع و مراجع، و محتوای مطالب. فهارس فنی انتهای جلد سوم هم به ترتیب از این قرار است: آیات قرآنی، احادیث نبوی، نامهای کتابها و اجزای وارده در متن کتاب، مصطلحات و الفاظ، بیت‌های اول اشعار بر اساس قافیه‌ها، منابع و مراجع، و محتوای مطالب.
صفحات کتاب در جلدهای دوم و سوم پشت سرهم ذکر شده ولی صفحه‌بندی جلد اول مجزای از دو جلد دیگر است؛ یعنی جلد دوم از صفحه 1 شروع می‌شود و شماره صفحاتش دنباله صفحات جلد اول نیست ولی جلد سوم با صفحه 586 شروع می‌شود و شماره صفحاتش دنباله شماره صفحات جلد دوم است.
صفحات 24 تا 34 مقدمه جلد دوم کتاب درباره منابع شفاهی و کتبی نویسنده سخن گفته است. صفحات 34 تا 38 همین جلد هم درباره سیره وی سخن گفته است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه‌ها و متن کتاب.