تاریخ جدید: سفرنامه منشی اسماعیل به انگلستان (1185 ق/ 1771 م)
| تاریخ جدید: سفرنامه منشی اسماعیل به انگلستان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | منشی اسماعیل (نویسنده)
عارف، نجیبه (به کوشش) عبدى خجسته، لیلا (به کوشش) سپهرى راد، امید (به کوشش) همدانی، جواد (به کوشش) |
| ناشر | مجمع ذخائر اسلامی |
| مکان نشر | قم |
| سال نشر | 1399 |
| شابک | 2ـ743554ـ622ـ978 |
| موضوع | منشي اسماعيل، ?1734-? م. -- سفرها
سفر‌نامه‌‌هاي فارسي -- هند? -- قرن ?18م.?? انگلستان - سير و سياحت - قرن 19م. انگلستان -- آداب و رسوم و زندگي اجتماعي-- قرن 18م. |
| کد کنگره | 2ت8م / 620 DA |
تاریخ جدید: سفرنامۀ منشی اسماعیل به انگلستان (1185 ق/ 1771م) تألیف منشی اسماعیل، یکی از اولین سفرنامه‌های موجود به زبان فارسی دربارۀ انگلستان، سفرنامۀ «تاریخ جدید» نوشتۀ منشی اسماعیل است. مسافرت او به انگلیس از 1183 تا 1185 قمری به طول انجامید. این سفرنامه دربرگیرندۀ اطلاعات مهمی دربارۀ تکاپوهای کمپانی هند شرقی انگلیس در شبه قارۀ هند و به‌ویژه بنگال می‌باشد. این کتاب به همراه تصحیح متن فارسی با مقدمه و فرهنگ لغات، ترجمه به زبان اردو با مقدمه و تعلیقات به همراه خلاصۀ تاریخ جدید به زبان انگلیسی، فهرست نسخه‌های خطی گنجینۀ سایمون دگبی به زبان انگلیسی و فارسی، این کتاب به کوشش نجيبه عارف، ليلا عبدى خجسته، اميد سپهرى راد و جواد همدانی به چاپ رسیده است.
گزارش کتاب
نخستین پیشگامان سفر به اروپا در قرن هجدهم میلادی، منشیان فارسی‌گو و مسلمان منطقۀ بنگاله در شبه قارۀ هند بودند که از نیمۀ دوم قرن دوازدهم هجری قمری پس از نبرد پلاسی به دلایل گوناگون به انگلستان سفر کردند و نوشته‌هایی دربارۀ اروپاییان بر جای نهادند. سفرنامه‌های فارسی تألیف‌شده در شبه قارۀ هند یکی از غنی‌ترین منابع برای ارزیابی غرب‌شناسی و در زمرۀ ارزشمندترین متون برجای‌مانده از زبان و ادبیات فارسی در شبه قارۀ هند محسوب می‌شوند.
یکی از اولین سفرنامه‌های موجود به زبان فارسی دربارۀ انگلستان، سفرنامۀ «تاریخ جدید» نوشتۀ منشی اسماعیل است. مسافرت او به انگلیس از 1183 تا 1185 قمری به طول انجامید. این سفرنامه دربرگیرندۀ اطلاعات مهمی دربارۀ تکاپوهای کمپانی هند شرقی انگلیس در شبه قارۀ هند و به‌ویژه بنگال می‌باشد. منشی اسماعیل همچنین آگاهی‌های دست‌اولی از مشاهداتش از جامعۀ انگلستان در خصوص انتشار روزنامه، نظم و ترتیب اجتماعی، قوانین شهری، حقوق فردی، نظام قضایی و .... ارائه داده است. این سفرنامه به عنوان اولین سفرنامۀ فرنگ و کهن‌ترین دست‌نوشتۀ فارسی دربارۀ مدنیت غربی در قرن هجدهم میلادی حائز اهمیت فراوانی در نزد پژوهشگران عرصۀ غرب‌پژوهی می‌باشد.
منشی اسماعیل نخستین هندوستانی است که سفرنامۀ انگلستان نوشته است. وی در سال 1773 سفر خود به انگلستان را با عنوان «تاریخ جدید» به فارسی نوشت. منشی اسماعیل از 1771 تا 1773 به عنوان یکی از کارکنان صاحب رتبۀ کمپانی هند شرقی ـ منشی کلود راسل در بنگال کار می‌کرد. منشی اسماعیل همراه او از کلکته به انگلستان سفر کرد و در این دوران سفرنامه‌اش را نوشت و گویا در بازگشت به هندوستان، به یکی از افسران ارشد انگلیسی آن را تقدیم کرد.
خلاصۀ آنچه در این سفرنامه دربارۀ او آمده، این است: منشی اسماعیل از خانواده‌ای معزز و متوسط بود که به درس و تدریس مشغول بودند. او به کار منشی مشغول بود و به زبان، ادب و انشا‌نویسی فارسی مسلط بود. دربارۀ اصول و فایده‌های منشی‌گری، کتابی به نام «مفتاح الاصول» نوشته بود و طبق آنچه خود منشی اسماعیل ادعا کرده است، کتابش بسیار مورد قبول واقع شده بود و بسیاری از آن استفاده می‌کردند.
منشی اسماعیل در تنظیم سفرنامۀ خود فصل‌بندی خاصی را مدنظر قرار نداده و بدون ارائۀ عناوین و موضوعات مورد علاقۀ خود یکسره به شرح زندگانی، فعالیت‌های شغلی و نقل خاطرات سفر دریایی خود به انگلستان پرداخته است. در یک نگاه کلی سفرنامۀ او را می‌توان به سه بخش کاملاً متمایز تقسیم کرد: بخش نخست در شرح احوال و تکاپوهای وی برای یافتن شغل مناسب در دستگاه دیوانی بنگال و در نهایت دستگاه اداری کمپانی هند شرقی؛ بخش دوم در شرح ماجراهای سفر شش ماه و شانزده روزۀ وی به همراه کلود راسل در کشتی و توقف و دیدار وی از سه جزیرۀ بر سر راه یعنی کیپ، سنت هلنا و یک جزیرۀ دیگر؛ و بخش سوم در شرح ورود او به انگلستان و اقامت وی در چند شهر انگلیس از جمله لندن، پورت اسموث و ولج و در واقع شرح مشاهدات عینی و مستقیم او از جامعۀ انگلستان است.
از سفرنامۀ «تاریخ جدید» تنها یک نسخۀ خطی منحصربه‌فرد موجود است و آن هم متعلق به مجموعۀ شخصی دکتر سایمون دگبی شرق‌شناس انگلیسی است. در این متن تصحیح‌شده، افزون بر متن مصحح «تاریخ جدید» به همراه دو مقدمۀ اردو و فارسی، حاوی اطلاعات لازم و تحلیل محتوای نسخه، به انضمام ترجمۀ اردو و ترجمۀ انگلیسی و همچنین فهرست نسخ خطی گنجینۀ سایمون دگبی تنظیم شده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات