تاريخ اليمن، المختصر المنقول من كتاب العبر، اخبار القرامطة باليمن
| تاریخ الیمن. المختصر المنقول من کتاب العبر. اخبار القرامطه بالیمن | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | محمود، حسن سلیمان (محقق) عماره یمنی، عمارة بن ابی‌الحسن (نویسنده) |
| ناشر | مکتبة الإرشاد |
| مکان نشر | صنعا - یمن |
| سال نشر | 1425 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | یمن - تاریخ |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DS 247 /* |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تاریخ الیمن، المختصر المنقول من کتاب العبر، اخبار القرامطة بالیمن موسوم به المفید فی اخبار صنعاء و زبید، نوشته فقیه شاعر عماره یمنى (نجم‌الدین) ابومحمد عمارة بن ابى‌الحسن حکمى متوفاى (569 قمرى) است.
مؤلف کتاب، تاریخ خود را در سال 563 قمرى، پس از حدود سى سال اقامت در مصر، به درخواست قاضى فاضل عبدالرحیم بن على، صاحب دیوان انشاء فاطمیان در زمان الناصر آغاز کرد.
(بعدها از بزرگ‌ترین مقرّبان صلاح‌الدین یوسف بن ایوب، براندازندۀ دولت فاطمیان شد، عماره روابط مستحکمى با افرادى از خاندان زریعیان داشت که دعوت حافظیّه (مجدیه) را براى چهار تن از واپسین خلفاى مصر در تمدن یمن برپا داشته‌اند. به رغم آنکه عماره در سال 569 قمرى در تلاش براى تجدید خلافت فاطمیان در مصر به قتل رسید. غالباً او را بر مذهب اهل سنّت(فقیهى شافعى مذهب) مى‌دانند.
علاوه بر نوشته عماره، کتاب دربردارنده او اثر دیگر مى‌باشد. یکى دول‌الیمن از کتبا العبر ابن خلدون و دیگر اخبار القرامطة تألیف بهاءالدین جندى است(متوفاى 732 قمرى) اثر مهم جندى، کتاب السلوک فی طبقات العلماء و الملوک است.این کتبا از مهم‌ترین منابع دربارۀ تاریخ دوره اسلامى یمن است و به نام‌هاى دیگرى؛ از جمله طبقات الفقهاء الیمن، تاریخ الجندى، طبقات الجندى نیز معروف است. اخبار القرامطه بخشى از کتاب فوق است که در این اثر گنجانده شده است.
هنرى کسلس کاى (1827-1903 میلادى) بخش اخبار القرمطه کتاب جندى به ضمیمه کتاب ارض الیمن و تاریخ‌ها نوشته عماره یمنى، همراه با مختصر تاریخ دول‌الیمن از ابن خلدون را به انگلیسى ترجمه و با استناد بر دست نویس یگانه‌اى که پس از سال 1258 قمرى کتابت شده، همراه با شرح حال و تعلیمات منتشر ساخت: حسن سلیمان محمود این کتاب را تجدید چاپ و تعلیقات آن را به عربى ترجمه کرده، و در 17 ذى‌القعده سال 1376 قمرى منتشر ساخت.
ساختار
اثر از دو مقدمه (مقدّمه ناشر و...ترجمه مقدمه کاى) و سه متن تشکیل شده است، اوّل تاریخ الیمن از علامه یمنى دوم تاریخ یمن از کتاب العبر علامه عبدالرحمن بن خلدون مغربى و سوم اخبار القرامطه بالیمن از کتاب السلوک من طبقات العلماء و الملوک اثر بهاءالدین جندى.
گزارش محتوا
مقدّمه ناشر از انگیزه خود بر ترجمه و انتشار کتاب تاریخ الیمن صحبت مى‌کند و آن اینکه تاریخ یمن در خیلى از زمینه‌هاى آن پیچیدگى و داراى غموض در رویدادهایى که در دوره‌هاى مختلف بر آن گذشته روشن نبود و از آنجا که تز دکتراى او عنوان الصلیحیون فی الیمن و علاقاتهم بالفاطمیین فی مصر بوده، انگیزه آن شد که به ترجمه کتاب کاى مقدّمه دوم که مربوط به کاى بوده و ناشر عربى ترجمه نموده است، شرح حال کاملى از زندگانى عماره یمنى را به دست خواننده مى‌دهد که ما مختصرى از آن را در اول آن نوشته آوردیم. به دنبال آن به بررسى کتاب جندى و فصول مختلف و نسخ موجود آن در برتانیا و لیدن و...مى‌پردازد که اخبار قرامطه فصل ششم کتاب جندى مى‌باشد. پس از کتاب تاریخ عمومى ابن خلدون نام مى‌برد که در این مجموعه مختصرى از تاریخ یمن اثر ابن خلدون از طبق بولاق که در کتابخانه بریتانیا موجود است، آمده است، این مقدمه، مفصل 23 متن اول، تاریخ الیمن عماره ینى، منبع اصلى براى بررسى این دوره پر اهمّیت تاریخ یمن که شامل تاریخ خاندان صلیحى و تاریخ دیگر خاندان‌هاى حکومت‌گر معاصر آنها نجاحیان، بنو مهدى و زریعیان است. واپسین فصل این اثر تحت عنوان «فصلى در باب آن کس که زمام امر دعوت را در یمن عهده‌دار شد.» متن سجلى است که الآمر باحکام به سیده حرّه صلیحى فرستاده و در آن تولد پسرش طیّب را به او داد. این سجل را نخستین بار کى منتشر ساخت و در باب صحت آن تردید کرد. وى افتادگى‌ها و تحریفات موجود در آن را که معناى بسیارى از فقرات آن را مبهم ساخته بود، خاطرنشان ساخت به علاوه مدّعى شد که نحوه درج سجل آمد در این فصل کتاب خبان است که گویا به صورت ساختگى در آن گنجانده شده است.
ساموئل استرن، بیشتر آنچه را که در این فصل آمده، ردّ کرده و بر ساخته یک کاتب طیّبى مذاهب متأخّر شهر ده است. در عین حال که بخش اوّل آن و مجموع نام‌هاى داعیان زریعى موجود در آن را اصیل دانسته است. عماره در سیره الداعى المکرم صلیحى که مجهول المؤلف است، تنها منبعى است المکرم و زوجه‌اش سیده جدّه را به طور کامل و سلسله‌وار توأم با جزئیاتى پربار بر ایمان نقل مى‌کند. آگاهى‌هایى که ابن سیده ارائه مى‌کند، همچنان که از تاریخ یمن عماره و دیگر منابع متاخر اهل سنّت یمن برمى‌آید، نظرگاه ما را در باب نقش منفى المکرم به کلى دگرگون مى‌سازد. این آگاهى‌ها به ویژه ربط پیدا مى‌کنند، به نقشى که المکرم در فرونشاندن شورشى ایفاء کرد که به دنبال کشته شدن پدرش، على صلیحى سرتاسر یمن فرا گرفت. متن تاریخ عماره یمنى از اخبار بنى زیاد شروع مى‌شود. ال زیاد سلسله‌اى از بازماندگان زیاد بن ابیه به مدت حدود دو قرن (204 تا 409 قمرى) بر یمن حکومت کردند و با اخبار آل فجاح ادامه و در پایان از داعى فاطمیه در یمن و آئین‌ها و رسوم دربار فاطمیان پایان مى‌یابد.
متن دوم که از ابن خلدون در رابطه با تاریخ یمن آمده، از زمان پیامبر اسلام(ص) که والى آن را به اسلام دعوت و او اسلام را نپذیرفت و به دنبال او مردم یمن را پذیرفتند و پس قیام آل زیاد به دعوت عباسیان و بعد از دولت بنى نجاح و بعد از دولت بنى زریع و در ادامه از ابن مهدى و فرزندان و دولت اشیان در یمن و انقراض آنها سخنان به میان مى‌آید. در آخر از ابن سعید در رابطه با یمن از هفت قسمت تشکیل شده که اوّل یمن را به دو قسمت تهابه و الجبال تقسیم و تهابه داراى دو مملکت(مملکت زبید و مملکت عدن‌و به تشریح هر کدام از این قسمت‌ها مى‌پردازد.)
متن سوم: از جندى و فصل ششم کتاب او با نام اخبار القرامطه آورده شده است.جندى تنها منبع خود را از ابوعبداللّه محمد بن مالک بن ابى‌الفاضل ذکر است.این شهر اثر با شرح حال قاضیان، عالمان، ادیبان، شاعران، حاکمان وزیران و امیران یمنى پرداخته شده است.
بعد از این سه متن، تعلیقات و حاشیه‌هایى که کاى در کتاب خود آورده، مترجم آنها را به عربى آورده و در جاهایى که توضیح بیشترى لازم بوده، پاورقى‌هایى به آن اضافه نموده است. تعلیقات کاى که در متن [این‌گونه] آمده و در درون آن شماره 1 تا 144 خورده تعلیقات مفید و کاملى از اشخاص، قبائل و اختلافى که در نسخ دیگر و شرح کامل‌ترى از آن موضوعات در کتب دیگر آمده یا مطالبى که احتیاج به توضیح براى خواننده داشته، پرداخته است؛ من جمله داعى از نظر اسماعیلیان چه کسانى هستند و این لقب از کجا گرفته شده یا اشاعره به چه کسى اطلاق مى‌شود.
کار دیگرى که دکتر حسن سلیمان محمود انجام، این است که علاوه بر تعلیقات و حواشى کاى، 17 تعلیق دیگر به تعلیقات کاى اضافه نموده که بعد از حواشى کاى قرار گرفته است...
در پایان صفحات کتاب، فهرست‌ها تسامل فهرست اعلام، فهرست قبائل و فهرست اماکن و شهرها به ترتیب حروف الفباء و آخر فهرست مطالب گنجانده شده است.
منابع مقاله
- دانشنامه جهان اسلام، جندى 2- کتاب اهمیت سبع عیون الاخبار و فنون الآثار در تاریخ فاطمیان یمن.
- فؤاد، ایمن؛ مترجم: باغستانی، اسماعیل؛، «اهمیت سبع هفتم عیون الاخبار و فنون الاثار در تاریخ فاطمیان یمن»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: کتاب ماه دین، خرداد و تیر 1382 - شماره 68 و 69 (10 صفحه - از 46 تا 55).