تاریخ الفرق الاسلامیه و نشأة علم الکلام عند المسلمین
تاريخ الفرق الإسلامية و نشأة علم الكلام عند المسلمين، نوشته پژوهشگر معاصر و استاد دانشکده شریعت و اصول دین (مکه مکرمه)، ع‍ل‍ی م‍ص‍طف‍ی غ‍راب‍ی، فرقه‌های گوناگون کلامی اسلام را می‌شناساند و به بررسی زمینه‌های پیدایش دانش کلام و عوامل تأثیرگذار بر آن می‌پردازد.
| تاریخ الفرق الاسلامیه و نشأة علم الکلام عند المسلمین | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | غ‍راب‍ی، ع‍ل‍ی م‍ص‍طف‍ی (نويسنده) |
| ناشر | مکتبة و مطبعة محمدعلي صبيح و اولاده |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | 13ش |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /غ۴ت۲ 236 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هدف و روش
ع‍ل‍ی م‍ص‍طف‍ی غ‍راب‍ی، تأکید کرده است: از زمانی که فارغ‌التحصیل و استاد شدم، در ذهنم بود که مطلبی در مورد پبدایش علم کلام در نزد مسلمانان بنویسم تا پژوهشی را تکمیل کنم که برای دریافت درجه استادی ارائه کرده بودم: «ابوالهذیل علاف و میزان تأثیر فلسفه یونانی در اندیشه‌های کلامی او». او افزوده است: وقتی که دانشکده، پیشنهاد کرد که فرقه‌های اسلامی را تدریس کنم، تشویق شدم که کتاب حاضر را آماده انتشار کنم[۱].
ساختار و محتوا
این کتاب از مقدمه و 6 فصل به‌ترتیب ذیل تشکیل شده است:
- مقدمه (نیاز ما به بررسی تاریخ علوم، روش تألیف این کتاب، پبدایش علم کلام و روش قرآن در دعوت).
- وضعیت اعتقادات کلامی در دوره‌های پیامبر(ص)، خلفای سه‌گانه و امویان، پبدایش فرقه‌های جبر و اختیار.
- پیدایش معتزله و زندگی و اندیشه حسن بصری.
- طبقه اول معتزله (واصل بن عطاء و عمرو بن عبید).
- وضعیت اجمالی مسلمانان در دوره‌های پیامبر(ص)، خلفای سه‌گانه و امویان و عباسیان و چگونگی آشنایی آنان با فلسفه یونانی و فرهنگ‌های بیگانه و آثار اختلاط با آنان و طبقه دوم معتزله (ابوالهذیل علاف و نظام).
- طبقه سوم معتزله (زندگی و اندیشه‌های ابوعلی جبایی).
- پیدایش و اندیشه‌ها و فرقه‌های خوارج و شیعه.
انتقاد روش‌شناختی
ع‍ل‍ی م‍ص‍طف‍ی غ‍راب‍ی، در اثر حاضر، گرفتار اشتباهات روشی متعددی شده است، از جمله:
- از نظر کمیت مباحث، رعایت اعتدال نشده و مثلا بیشترین مباحث کتاب به فرقه معتزله اختصاص یافته و فرقه‌های دیگر و از جمله شیعه، در کمترین صفحات معرفی شده‌اند. نویسنده خودش در پایان متوجه این اشکال شده و گفته که درباره 3 فرقه خوارج، شیعه و مشبهه، اجمالی نوشتم و تفصیل لازم بیان نشد. ولی عذر آورده که وقتم کم بود و داشتم بار سفر به «اسمره» (اریتره) می‌بستم و قول داده که اگر خدا عمرم را طولانی کند و برگردم، جبران و حقّ مطلب را ادا می‌کنم[۲].
- نویسنده، به منابع و آثار اندیشوران شیعه، مراجعه مستقیم نکرده و بر اساس دیدگاه دیگران و بلکه دشمنان آنها (مانند محمّد بن عبدالكريم شهرستانى (متوفاى 548ق) نویسنده الملل و النحل) به توضیح، داوری و نقد و تحلیل پرداخته است[۳].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.