تاريخ مصر الفاطمية (أبحاث و دراسات)
تاريخ مصر الفاطمية (أبحاث و دراسات) اثر نویسنده روسی ل. ا. سیمینوف، پژوهشی است پیرامون تاریخ فاطمیان مصر که در دوران معاصر نوشته شده است.
| تاريخ مصر الفاطمية (أبحاث و دراسات) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سيمينوف، ل.الف (نویسنده) بيومي، حسن (مترجم) |
| ناشر | المجلس الأعلي للثقافة |
| مکان نشر | روسيه - مسکو |
| سال نشر | مجلد1: 1974م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اصل کتاب به زبان روسی بوده که توسط حسن بیومی، به عربی ترجمه شده است.
ساختار
کتاب با مقدمه مترجم آغاز و مطالب در چهار فصل، تنظیم شده است.
نویسنده در ابتدا، به تشریح سیستم حاکمیت مصر در زمان فاطمیان پرداخته، سپس، ضمن بررسی زراعت و امور مربوط به کشاورزی و تشریح وضعیت حرف و تجارت در مصر در دوران خلافت فاطمی، تضادهای اجتماعی در مصر در این دوران را بررسی نموده است.
گزارش محتوا
در مقدمه، علاوه بر اشاره به اهمیت و موضوع کتاب، توضیحاتی پیرامون فاطمیان و تصوف و نام کتاب ارائه گردیده است.[۱]
در مدخل، به تشریح و توضیح منابعی پرداخته که در آن‌ها، مطالبی پیرامون تاریخ فاطمیون مصر نوشته شده است.[۲]
فصل نخست، به تشریح سیستم حاکمیت مصر در زمان فاطمیان اختصاص یافته است. نویسنده این سیستم را در چهار مرحله زیر، بررسی نموده است:
- مرحله مغربیه(آغاز به کار فاطمیان از شمال آفریقا)؛ در این قسمت نویسنده، به معرفی شیعه (از دیدگاه خود) و فرقه اسماعیلیه پرداخته و تاریخ مختصری از چگونگی شکل‌گیری قیام و دعوت اسماعیلیان و به قدرت رسیدن این فرقه در شمال آفریقا یا مغرب اسلامی را ارائه نموده است.[۳]
- مرحله مصریه؛ مرحله‌ای است که به دلیل اوضاع اقتصادی و سیاسی مصر، دولت فاطمیه، مرکز حکومت خود را به مصر منتقل نموده و قاهره را پایتخت خود کرد[۴]
- فاطمیه و قرامطه بحرین؛ به اعتقاد نویسنده، مسئله اساسی سیاست خارجی فاطمیون پس از استیلای بر مصر، تسلط کامل بر سوریه و پس‌ازآن بر کل خلافت عباسی و سپس، بر تمام دنیا بوده است. در این بخش، به بررسی رابطه فاطمیون با قرامطه بحرین، که فرقه‌ای از اسماعیلیه بودند، پرداخته شده است.[۵]
- فاطمیون در سوریه؛ سلطه حکومت عباسی در سوریه پیش از تهاجم فاطمیون به آن، غیر مستقر و متزلزل بوده و قبایل بدوی آن، از تحت سلطه حکومت عباسی خارج شده بودند. در این قسمت، به تشریح موقعیت سوریه و نحوه تسلط فاطمیون در آن پرداخته شده است.[۶]
در فصل دوم، به بررسی زراعت و امور مربوط به کشاورزی در مصر پرداخته شده است. انواع مالکیت زراعی؛ اصلاحاتی که یعقوب بن کلس؛ وزیر خلیفه فاطمی، المعز، با مساعدت و همراهی عسلوج بن حسن انجام داد؛ وخامت مالکیت دولت بر زمین‌های کشاورزی (که نویسنده آن را از مظاهر ضعف سلطه حکومت فاطمی برشمرده است)؛ میزان توسعه کشاورزی؛ معاصران و حقوق دهقانان در زمین؛ مسئله استقرار اراضی و سیستم فئودالی و اشکال و انواع آن در مصر، از جمله موضوعات و مطالب مطرح شده در این فصل است.[۷]
به اعتقاد نویسنده، در عصر فاطمی، شهرها مراکز حرف و تجارت در مصر بودند و اغلب این شهرها و در رأس آن‌ها اسکندریه، از زمان‌های بسیار دور، چنین بوده و پس‌ازآن، فسطاط و قاهره نیز چنین شدند، بدین منظور در فصل سوم، به تشریح وضعیت حرف و تجارت در مصر در دوران خلافت فاطمی پرداخته شده است.[۸]
از جمله مطالب مطرح شده در این فصل، می‌توان به انواع حرفه‌های شهری (مانند نساجی و تولید پارچه‌های حریر و ابریشم؛ استخراج معادن مس، آهن و...؛ صنایع‌دستی ساخته‌شده از عاج فیل؛ شیشری؛ میناکاری، سفالگری و ساخت ظروف تزئینی؛ صنعت کاغذ؛ مهندسی و ساخت بنا؛ کشتی‌سازی؛ بسته‌بندی مواد غذایی به‌منظور فروش در شهرهای بزرگ‌تر و صنعت مشروبات الکلی- هرچند از نظر حکومت صنعتی غیرمجاز بود-)؛ سازمان صنایع‌دستی؛ صنایع‌دستی روستایی، و تجارت داخلی و خارجی؛ همکاری‌های تجاری؛ نمایندگی تجاری برای کشورهای اروپایی؛ تجارت نقدی و انواع نقود در مصر اشاره نمود[۹]
فصل آخر، به بررسی تضادهای اجتماعی در مصر در دوران خلافت فاطمیان اختصاص یافته است. خلافت فاطمی قبل و بعد از تهاجم به مصر، نمونه کامل یک حکومت مرکزی شرقی در دوران قرون وسطی بوده که ارتباط عمیق و قدرتمندی با عناصر حکومت دینی داشته و رئیس آن، «الامام الخلیفه» نام داشت که تعبیری از سلطنت و حاکمیت دینی و دنیایی در زمان واحد بود. در این فصل، به تضادها و اختلافاتی که طبقه حاکم با اقشار مردم در مصر در عصر فاطمیون داشتند، اشاره گردیده است.[۱۰]
روحانیون؛ دیوان‌سالاران و اربابان قلم؛ نیروهای نظامی؛ درگیری‌های داخلی سلسله فاطمیه؛ انشعابات اسماعیلیه؛ شورش‌های مسلحانه؛ قیام‌های ابتدایی و درگیری‌های و نزاع‌های بر سر وزارت و جنبش‌های مردمی، از جمله موضوعات و مسائل مطرح شده در این فصل است.[۱۱]
برخی از نصوص عربی پیرامون حکومت عبیدیین به همراه فهرست این نصوص و اسامی خلفای فاطمیان و شجره‌نامه آن‌ها و فرزندانشان در انتهای کتاب آورده شده است.[۱۲]
وضعیت کتاب
فهرست مطالب و منابع و مصادر مورد استفاده مترجم، در انتهای کتاب آمده است.
حواشی و پاورقی‌های هر فصل، در انتهای همان فصل آمده است. این حواشی، به توضیحات مترجم پیرامون برخی از کلمات و عبارات متن، اختصاص یافته است.[۱۳]
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.