تاريخ التشريع الإسلامي، التشريع و الفقه في الإسلام، تاريخا و منهجا
| تاريخ التشريع الإسلامي، التشريع و الفقه في الإسلام، تاريخا و منهجا | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | قطان، مناع (نويسنده) |
| ناشر | مکتبة وهبة |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | 2009م , 1430ق |
| شابک | 977-307-181-2 |
| موضوع | فقه - تاريخ
فقيهان اهل سنت قانون گذاري (فقه) |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ق6ت2 169/9 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تاريخ التشريع الإسلامي، التشريع و الفقه في الإسلام، تاريخا و منهجا، اثر مناع بن خلیل قطان، کتابی است در بررسی تاریخ و روش تشریع و فقه اسلامی در ادوار مختلف آن.
ساختار
کتاب با سه مقدمه از چاپ‌های مختلف کتاب آغاز و مطالب در یک تمهید و پنج فصل، سامان‌دهی شده است.
گزارش محتوا
در مقدمات، به موضوع کتاب و تغییر عنوان آن در چاپ‌های مختلف، اشاره شده است[۱].
در تمهید، ابتدا اهمیت مطالعه تاریخ تشریع و فقه اسلامی و نیاز جامعه به آن بیان گردیده و سپس ضمن تشریح معنای قانون و شریعت و تشریع، به جایگاه شریعت اسلامی بین سایر شرایع آسمانی و تفاوت میان تشریع آسمانی و قانون‌گذاری وضعی، اشاره شده است[۲].
در پایان نیز به ذکر ادوار مختلف تشریع و مراحل آن در تاریخ تفکر اسلامی پرداخته شده و به این نکته اشاره شده است که برخی از محققین، در تقسیم ادوار تشریع و فقه اسلامی، به موضوع و نشأت و تطور و قوت و ضعف ادوار توجه داشته و آن را طبق تقسیم‌بندی زیر، تقسیم کرده‌اند:
- مرحله اول: عصر تشریع در زمان پیامبر(ص) و خلفای راشدین.
- مرحله دوم: مرحله تأسیس فقه، شامل تفکرات فقهی در عصر اموی و سخن درباره مکتب حجاز و عراق.
- مرحله سوم: مرحله نهضت فقهی و تأسیس مذاهب و تدوین حدیث و فقه.
- مرحله چهارم: مرحله تقلید و سد باب اجتهاد.
- مرحله بیداری فقهی و حرکت اصلاح دینی در دوران معاصر به‌منظور فتح باب اجتهاد[۳].
برخی دیگر نیز در این تقسیم، حوادث مهم سیاسی و اجتماعی که اثر مهمی در فقه اسلامی داشته است را مد نظر خود قرار داده و این ادوار را، به مراحل زیر، تقسیم کرده‌اند:
- عهد تشریع: از بعثت تا وفات پیامبر(ص)، در سال 11 هجری.
- مرحله فقهی اول: فقه در عصر خلفای راشدین، 11 تا 40ق.
- مرحله فقهی دوم: فقه در دوران صغار صحابه و کبار تابعین تا اوایل قرن دوم هجری.
- مرحله فقهی سوم: فقه از اوایل قرن دوم تا نیمه قرن چهارم.
- مرحله فقهی چهارم: فقه از نیمه قرن چهارم تا سقوط بغداد در سال 656ق.
- مرحله پنجم فقهی: از سقوط بغداد تا عصر حاضر[۴].
نویسنده، در کنار اهتمام به جنبه‌های موضوعی، تقسیم‌بندی دوم را اساس کار خویش قرار داده و فصول کتاب را بر اساس آن، تقسیم‌بندی کرده است. لذا در فصل اول، به بررسی عصر تشریع، از بعثت پیامبر(ص) تا وفات آن حضرت، در سال 11ق، پرداخته است. بدین منظور، ابتدا به بحث پیرامون اوضاع سیاسی و اجتماعی اعراب، در قرن ششم میلادی، قبل از بعثت پیامبر(ص) و وجود امپراطوری ایران در شمال شرقی جزیرةالعرب و امپراطوری روم در شمال غربی آن و فرهنگ، تمدن، عقاید و نحوه تشریع و قانون‌گذاری در این دو حکومت پرداخته شده[۵] و سپس مصادر تشریع در دوران پیامبر(ص) که عبارتند از قرآن کریم و سنت نبوی، مورد بررسی قرار گرفته است[۶].
پیرامون قرآن کریم، مباحثی همچون تشریع در مکه و مدینه و ارتباط و ممیزات این دو تشریع با یکدیگر و نیز اسلوب قرآن در طلب و تخییر و روش آن در بیان احکام مطرح گردیده[۷] و درباره سنت نیز، ابتدا نسبت سنت با قرآن کریم از نظر احکام واردشده در آن بیان شده و سپس به موضوعاتی همچون خبر واحد و متواتر، حجیت سنت و شبهات مخالفین آن، روش‌های تدوین حدیث و مشهورترین تصنیفات در این‌باره، مهم‌ترین کتب حدیثی و شروح آنها، اهتمام به تخریج حدیث و شناخت مواضع آن و خصایص تشریع در قرآن و سنت پرداخته شده است[۸].
در فصل دوم، فقه در عصر خلفای راشدین، از سال 11 تا 40ق، مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده در این فصل، ابتدا به تعریف فقه و تشریح تاریخ خلفای راشدین، از بیعت مردم با ابوبکر و چگونگی روی کار آمدن عمر و عثمان، تا خلافت حضرت علی(ع) و چگونگی به شهادت رسیدن آن حضرت و تقسیم جامعه اسلامی به جمهور مسلمین، شیعه و خوارج پرداخته و سپس به مصادر فقه در این دوران و چگونگی جمع‌آوری قرآن در دوران ابوبکر و عثمان، اشاره نموده است[۹].
در این فصل، به مهم‌ترین قضایا و اتفاقاتی که صحابه در آنها، اتفاق یا اختلاف نظر داشته‌اند، نیز اشاره شده است. از جمله موارد اختلافی، عبارتند از: غنائم؛ حد شرب خمر؛ ربا؛ سه طلاقه کردن؛ نماز تراویح و برخی از شقوق ارث[۱۰].
در فصل سوم، به بررسی وضعیت فقه در زمان صغار صحابه و کبار تابعین، از دوران حکومت معاویه تا اوایل قرن دوم هجری، پرداخته شده است. در این فصل ابتدا وضعیت سیاسی این دوران تشریح گردیده و سپس تأثیر اختلافات سیاسی در فقه اسلامی، در سایه تقسیم مسلمین به اهل سنت، شیعه و خوارج، مورد بحث و بررسی دقیق قرار گرفته است[۱۱].
فصل چهارم، به معرفی معروف‌ترین فقها و مفتیان این عصر، به‌ترتیب تاریخی، اختصاص یافته است که عبارتند از: عبدالله بن عباس، سعید بن مسیب، عروة بن زبیر، عبیدالله بن عبدالله بن عتبة بن مسعود، سالم بن عبدالله بن عمر بن خطاب، سلیمان بن یسار، قاسم بن محمد بن ابی‌بکر، نافع غلام ابن عمر، ابن شهاب زهری، محمد بن علی بن حسین(ع) (امام پنجم شیعیان)، مجاهد بن جبر، عکرمه غلام ابن عباس، عطاء بن ابی‌رباح، علقمة بن یزید نخعی، حسن بصری، محمد بن سیرین، عمر بن عبدالعزیز و طاوس بن کیسان[۱۲]. در پایان این فصل، به‌صورت مفصل و جداگانه، به معرفی ائمه فقهی چهارگانه اهل سنت (ابوحنیفه، مالک، شافعی و احمد بن حنبل) و جایگاه فقهی و اصول مذاهب آنها، پرداخته شده است[۱۳].
در آخرین فصل، فقه اسلامی در دوران معاصر و مذاکرات و گفتگوهای مربوط به تجدید نظر در آن، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. از جمله مباحث این فصل، می‌توان به تلاش‌های عمومی و فردی در تنظیم و صیاغت فقه، مجله «الأحكام العدلية»، مجمع بحوث اسلامی، موسوعه فقه اسلامی و پروژه‌های مربوط به فقه اسلامی، مانند «جمعية الدراسات الإسلامية» قاهره اشاره نمود[۱۴].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب، در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع[۱۵]، به توضیح برخی از مطالب متن، پرداخته شده است[۱۶].
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه چاپ چهارم، سوم و اول، ص3-7
- ↑ ر.ک: تمهید، ص9-19
- ↑ ر.ک: همان، ص23-24
- ↑ ر.ک: همان، ص24
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص25
- ↑ ر.ک: همان، ص35
- ↑ ر.ک: همان، ص35-59
- ↑ ر.ک: همان، ص62-149
- ↑ ر.ک: همان، ص155-163
- ↑ ر.ک: همان، ص165-184
- ↑ ر.ک: همان، ص217-253
- ↑ ر.ک: همان، ص225-332
- ↑ ر.ک: همان، ص273-331
- ↑ ر.ک: همان، ص333-357
- ↑ مثلا ر.ک: پاورقی، ص230
- ↑ مثلا ر.ک: همان، ص314
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.