تاريخ اسلام در آسيای ميانه و قفقاز

تاریخ اسلام در آسیای میانه و قفقاز، تألیف غلامحسن حسین‌زاده شانه‌چی (متولد ۱۳۵۲)، اثری تخصصی است که به بررسی تاریخ پرفرازونشیب اسلام و وضعیت مسلمانان در دو منطقه استراتژیک آسیای میانه و قفقاز می‌پردازد. نویسنده کوشیده است تا علاوه بر شرح وقایع تاریخی، به جنبه‌های فرهنگی و تمدنی زندگی مسلمانان در این سرزمین‌ها توجه ویژه‌ای نشان دهد.

تاريخ اسلام در آسيای ميانه و قفقاز
پدیدآوران	حسین‌زاده شانه‌چی، حسن (نويسنده)
ناشر	مرکز بين‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)
مکان نشر	ایران - قم
سال نشر	1393ش - 1436ق
چاپ	2
شابک	‎978-964-195-876-5
موضوع	اسلام - تاریخ - آسیای مرکزی - تاریخ - قفقاز - تاریخ
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/ح5ت2 856 DK
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

انگیزه نگارش

این کتاب، با هدف اصلی تدوین متنی مناسب برای دروس دوره کارشناسی تاریخ اسلام در جامعة المصطفی العالمية (پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی(ص))، در چارچوب اهداف و برنامه‌های پژوهشگاه و مبتنی بر نیازسنجی‌های صورت‌گرفته، تهیه و تدوین شده است.

ساختار

کتاب، مشتمل است بر: سخن ناشر، مقدمه پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی(ص)، مقدمه نویسنده و دو بخش اصلی.

گزارش محتوا

• مقدمه نویسنده: این مقدمه، مشتمل است بر: بیان اهمیت دو منطقه آسیای میانه و قفقاز، توضیحی کوتاه پیرامون کتاب حاضر، درباره منابع (منابع اصیل یا دست اول و منابع جدید).

• مطالب اصلی کتاب: کتاب، در دو بخش تنظیم شده که بخش نخست به تاریخ آسیای میانه و بخش دوم به تاریخ قفقاز اختصاص یافته است. با توجه به اینکه جغرافیای آسیای میانه گسترده‌تر از قفقاز و تاریخ آن نیز مشتمل بر رویدادهای فراوان‌تری است، بخش نخست، حجم بیشتری را در بر داشته و هر بخش، خود، شامل چند فصل است که با آشنایی جغرافیایی و تاریخچه پیش از اسلام مناطق مورد نظر شروع و با حوادث نیمه دوم سده سیزده هجری پایان می‌یابد. در این نوشتار، تلاش بر این بوده است که در کنار شرح وقایع تاریخی، به جنبه‌های فرهنگی و تمدنی زندگی مسلمانان در این مناطق نیز توجه شود، ولی ازآنجاکه خلاصه‌نویسی و پرهیز از طولانی شدن مطالب و حجیم شدن کتاب، از اهداف مورد نظر در این‌گونه تألیفات بشمار می‌رود، بنابراین نویسنده ناگزیر است که در بیان بسیاری از مباحث به ایجاز و اجمال بسنده کند. اگرچه نمی‌توان ادعا کرد که به همه تألیفات قابل استفاده در این زمینه مراجعه شده، اما در تدوین کتاب حاضر، از منابع و مآخذ گوناگونی بهره‌برداری شده است. بخش قابل توجهی از مطالب تاریخی، از منابع کهن و دست اول موجود، گرفته شده است که برخی از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند.

• بخش‌ها و فصول اصلی کتاب:

1. بخش نخست کتاب با عنوان «آسیای میانه در دوران اسلامی»، شامل هفت فصل با عناوین «کلیات»، «آسیای میانه پیش از اسلام»، «ورود اسلام به آسیای میانه و دوره والیان»، «عصر حکومت‌های ایرانی»، «دولت‌های ترکی»، «حکومت‌های مغولی» و «خان‌نشین‌های آسیای میانه تا زمان سلطه روسیه» است.
2. بخش دوم، «با عنوان قفقاز در دوره اسلامی»، دارای چهار فصل با عناوین «جغرافیا و پیشینه تاریخی»، «از ورود اسلام تا ورود مغول»، «ورود مغولان تا سلطه روس‌ها» و «علم و ادب در قفقاز» است.

در ذیل فصول مزبور، مباحثی همچون: جغرافیای آسیای مرکزی، شهرهای مهم ماوراءالنهر (ختلان، چغانیان، کاث، گرگانج یا جرجانیه، خیوه، بخارا، سغد یا صغد، سمرقند و...)، دوره ماقبل تاریخ، عصر تمدن‌های باستانی (دوران آریاییان نخستین، عصر هخامنشیان، عصر یونانیان یا سلوکیان، عصر اشکانیان، عصر کوشانی‌ها و...)، حکومت‌های ایرانی همچون طاهریان و سامانیان، دولت‌های ترکی همچون ترکان قراخانی یا ایلک‌خانان و خوارزمشاهیان، اقوام و ممالک قدیمی منطقه قفقاز (شروان، طبرسران، سرزمین خیداق‌ها و...)، فتوحات مغولان، اولوس جوجی (اردوی طلایی) و... مطرح شده است.

نمونه‌ای از مباحث کتاب

«چنگیز پس از مرگش در سال 624ق/1228م، سرزمین‌های مفتوحه خود را میان چهار پسر اصلی‌اش جوجی، جغتای، اوگتای و تولوی تقسیم کرد که هریک از این تقسیمات، «اولوس» نامیده می‌شد. سرزمین‌های غربی آسیا به پسر بزرگ‌تر، جوجی و نیز جغتای واگذار شد؛ به این ترتیب که اولوس وی مشتمل بر سرزمین‌های واقع بین کاشغر تا حد بلغار و اولوس جغتای از مرز مغولستان شروع و شامل نواحی آسیای میانه تا خراسان می‌شد. بر این اساس منطقه قفقاز، دشت قبچاق و نواحی جنوبی روسیه تا مرز اروپا، در اولوس جوجی قرار داشتند. این فرمانروایی وسیع، «آلتان اروغ» یا «اردوی طلایی» خوانده می‌شد و قسمت اعظم جنوب آن سرزمین‌های مسلمان‌نشین بودند»،

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.