تاريخ أشراف الحجاز، خلاصة الكلام في بيان أمراء البلد الحرام
| تاريخ أشراف الحجاز | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | دحلان، احمد زینی (نويسنده) توفيق، محمد امين (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | خلاصه الکلام في بيان امراء البلد الحرام |
| ناشر | بيروت: دار الساقي |
| مکان نشر | لبنان |
| سال نشر | 1993م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | اشراف - حجاز - سرگذشت‌نامه
حجاز - تاريخ حجاز - سرگذشت‌نامه |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /د3ت2 247/9 DS |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تاريخ أشراف الحجاز، خلاصة الكلام في بيان أمراء البلد الحرام، اثر احمد بن زینی دحلان، کتابی است پیرامون حکومت اشراف حسنی بر حجاز، قبل از تسلط آل سعود بر شبه‌جزیره عربستان که با تحقیق و تحلیل محمد امین توفیق، به چاپ رسیده است.
ساختار
کتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب توسط وی در یک مدخل، سه فصل و یک خاتمه، سامان‌دهی و تحلیل شده است.
گزارش محتوا
محقق در مقدمه، به موضوع و اهمیت کتاب اشاره نموده[۱] و در مدخل، ضمن اشاره به این موضوع که سلاست و وضوح و استفاده از عبارات آسان، از جمله ویژگی‌های نوشتاری آثار دحلان می‌باشد، به بیان این نکته پرداخته است که در مواردی که مؤلف مطالب را مجمل بیان نموده و به تفصیل آنها نپرداخته، وی از آثار دیگر مورخین، استفاده نموده است که آثاری همچون: «مكة خلال الفترة المتأخرة من القرن التاسع عشر»، «رحلات في الجزيرة العربية»، «حكام مكة»، «الدور الأمبريالي لبريطانيا في البحر الأحمر» و... از جمله آن آثار است. آثار مزبور در اصل توسط نویسندگان خارجی نوشته شده و سپس به زبان عربی ترجمه گردیده است[۲].
مؤلف چهره‌ای برجسته و صاحب‌نام در حجاز است. وی در این کتاب، به‌اجمال، امارت اشراف حسنی را بر حجاز، در دوره متأخر، یعنی دوره‌ای که به تسلط آل سعود بر حرمین منجر شد، بررسی کرده و همچون کتاب قبلی خود «خلاصة الكلام في بيان أمراء البلد الحرام»، از گرایش مذهبی این امیران سخن نگفته است[۳].
در فصل اول، ابتدا اصطلاح شریف معنا شده و سپس، به بررسی قدرت‌های موجود در زمان حکومت اشراف بر حجاز، پرداخته شده است. بدین منظور، ابتدا وضعیت اشراف حسنی حاکم بر حجاز در دوران تسلط عثمانی مورد بحث قرار گرفته[۴]، سپس حرکت وهابیت و رابطه اشراف با آنان بررسی گردیده[۵] و در پایان، نقش مصر در تحولات حجاز و شبه‌جزیره عربستان، تشریح گردیده است[۶].
در فصل دوم، به بررسی ساختار حکومتی اشراف در حجاز، در خلال سال‌های 1840 تا 1883م، پرداخته شده است. از جمله موضوعات مطرح‌شده در این فصل، عبارتند از وفات شریف عبدالله بن ناصر و محمد بن عون در سال 1274م[۷]، ولایت شریف عبدالله پاشا[۸]، دیدار سعید پاشا والی مصر از مدینه در سال 1277م و وفات سلطان عبدالمجید و به حکومت رسیدن برادرش سلطان عبدالعزیز در همین سال[۹]، وفات سعید پاشا والی مصر و جانشین شدن پسر برادرش اسماعیل بن ابراهیم پاشا در سال 1379م[۱۰].
در فصل سوم، به بررسی ساختار سیاسی حکومت اشراف حسنی در حجاز پرداخته شده و در این زمنیه، نفوذ مصر و حکومت فاطمیون بر حجاز بعد از سال 1840م، اشراف حسنی در دوران تسلط عثمانی و وضعیت داخلی اشراف و مواضع علما پیرامون آنها و نفوذ وهابیت سعودی در شرق و مرکز شبه‌جزیره عربستان، مورد بحث و بررسی قرار گرفته و در بخش پایانی، به چگونگی شکل‌گیری فرقه وهابیت و تحولات و رشد و گسترش آن و جنگ این فرقه با شریف‌های مکه و حجاز پرداخته شده است[۱۱].
دحلان در این کتاب، فتنه وهابیت را از بزرگ‌ترین فتنه‌ها در دنیای اسلام معرفی کرده که در آن، پیروان محمد بن عبدالوهاب، سایر مسلمانان را تکفیر می‌کنند. وی در این کتاب می‌نویسد که این آیین را محمد بن عبدالوهاب در سال 1143ق، پایه‌ریزی کرد و بعد از 50 سال، با کمک و یاریِ محمد بن سعود، امیر درعیه، در نجد مشهور شد. به گفته وی، برخی از اتباع محمد بن عبدالوهاب می‌گفتند: «عصای ما بهتر از پیامبر(ص) است؛ چون با عصای خودمان مار را می‌کشیم، ولی پیامبر(ص) مرد و نفعی ندارد و پیام‌رسانی است که رفته است». وی در ادامه می‌نویسد: علمای مذاهب اربعه، این کلام را کفر صریح دانستند[۱۲].
نویسنده در بخشی از این کتاب، به توسل صحابه و ائمه و علمای اهل سنت پرداخته است. همچنین به تاریخ و کیفیت جنگ‌هایی که مسلمانان با وهابیت انجام دادند، اشاره کرده و جنایت‌های وهابیت را نیز بیان کرده است[۱۳].
در خاتمه کتاب، به شرح حال مؤلف و معرفی آثار وی، پرداخته شده است[۱۴].
وضعیت کتاب
اسامی اشراف از امرای مکه بین سال‌های 1827 تا 1905م، اسامی حکام سعودی در شبه‌جزیره عربستان بین قرن نوزدهم تا بیستم، اسامی والیان عثمانی حجاز و معادل‌یابی تاریخ هجری با میلادی، به‌عنوان ملحقات، در انتهای کتاب آورده شده است[۱۵].
فهرست منابع، به‌همراه کتاب‌شناسی و فهرست مطالب، در انتهای کتاب آمده است.
پاورقی‌ها و هوامش کتاب نیز به‌تفکیک فصول، در انتهای کتاب آورده شده است. در این پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع، به توضیح برخی از مطالب و معرفی اعلام مذکور در متن، پرداخته شده است[۱۶].
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه، ص5-7
- ↑ ر.ک: مدخل، ص9-12
- ↑ ر.ک: سامانی، سید محمود، ص18
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص14
- ↑ ر.ک: همان، ص19
- ↑ ر.ک: همان، ص21
- ↑ ر.ک: همان، ص46
- ↑ ر.ک: همان، ص47
- ↑ ر.ک: همان، ص52
- ↑ ر.ک: همان، ص53
- ↑ ر.ک: همان، ص69-81
- ↑ ر.ک: عبدالله‌زاده، سید مصطفی
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص83-88
- ↑ ر.ک: همان، ص91-94
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص101
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- عبدالله‌زاده، سید مصطفی، «احمد زینی دحلان»، برگرفته از پایگاه تخصصی وهابیت‌پژوهی و جریان‌های سلفی
- سامانی، سید محمود، «بررسی تاریخی امیران شیعی حرمین شریفین از آغاز تا حکومت آل سعود»، تهران، مشعر، چاپ اول، بهار 1397