بهجة النفوس و تحلیها بمعرفة ما لها و ما علیها
بهجه النفوس و تحليها بمعرفة ما لها و ما عليها، اثر ابومحمد عبدالله بن ابیجمره اندلسی (م 699ق)، شرح جمع النهاية في بدء الخير و الغاية از خود ایشان، که مختصری است از صحیح بخاری، تألیف محمد بن اسماعیل بخاری (199-256ق)، در توضیح و تفسیر برخی روایات از جنبه لفظی، اعتقادی و فقهی است.
| بهجة النفوس و تحلیها بمعرفة ما لها و ما علیها | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن ابیجمره، عبدالله بن سعد (نويسنده) بخاری، محمد بن اسماعیل (نویسنده) |
| عنوانهای دیگر | جمع النهایة فی بدء الخیر و الغایة ** شرح مختصر صحیح بخاری ** صحیح بخاری. شرح |
| ناشر | دار الجيل |
| مکان نشر | لبنان - بیروت |
| سال نشر | 13سده |
| چاپ | 3 |
| موضوع | بخاری، محمدبن اسماعیل، ۱۹۴ - ۲۵۶ق. الجامع الصحیح -- نقد و تفسیر.شرح. برگزیده,احادیث اهل سنت - قرن ۳ق |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 4 |
| کد کنگره | BP ۱۱۹/ب۳ج۲۰۲،الف۲۷۳ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
انگیزه تألیف متن و شرح
مصنف حدود 300 حدیث مورد نیاز، از صحیح بخاری را جهت اهمیت دادن به سنت پیامبر(ص) و نقل آن و سهولت حفظ، با حذف اسانید و فقط با ذکر راوی، انتخاب و بهتناسب ابتدای آن که حدیث آغاز وحی بر پیامبر(ص) و پایان آن که خطاب خداوند به اهل بهشت و رضایت از آنهاست، به نام جمع النهاية في بدء الخير و الغاية، بهعنوان مختصر جامع صحیح بخاری، بدون دستهبندی خاصی، جمع آوری کرده است[۱].
ازآنجاییکه احادیث، وجوه، معانی، آداب و قواعدی برای ایمان، معرفت، سلوک مؤمنین و تهذیب نفس را در بر دارند، برخی افراد که کتاب را دیدهاند، تقاضای توضیح و بیان آنها را نمودهاند و مؤلف در اجابت خواسته آنان، شرح «بهجه النفوس وتحليها بما لها و ما عليها» را نگاشته است[۲].
روش و محتوا
این شرح، شامل بیان واجبات، مستحبات، پاداشها، آداب و احکام شریعت (که ظاهر و صورت عمومی دین است) و اشاره به حقیقت (که مغز و لب و صورت خاص دین است) و کیفیت جمع بین حقیقت و شریعت و تبیین راه نجات (که احادیث پیامبر(ص) به آن اشاره داشته است) و...، میشود.
در شرح به روش استنباط فوائد از حدیث پیش میرود و وارد بحث سند (طریق) حدیث نمیشود.
وی ظاهر حدیث را محور باب قرار داده و مطالبی را که از آن استنباط میشود، وجوه معانی شمرده است و با تبعیت از الفاظ حدیث، مطالب ناب، گوارا و زلال که تشنگی قلوب را برطرف میکند، برداشت مینماید[۳].
ابن ابیجمره با تعبیر «منها»، وجوه را ردیف میکند و دلیل آن را از الفاظ حدیث مورد شرح، یادآوری و با تعبیر «فيه دليل» به مطالب دیگری که قابل استنباط از الفاظ است، اشاره دارد و با تعبیر «هنا بحث» سؤالی را در آن رابطه مطرح کرده و با «فالجواب» به توضیح آن ادامه میدهد.
مطالب حکمی را با تعبیر «و يترتب علی هذا من الحكمة» با همراهی احادیث دیگر گوشزد میکند. «تنبیه» و «اشاره و تنبیه» از جمله الفاظ دیگری است که استنباط مطالبی را با آنها بیان میکند[۴].
با تعبیر «و فيه من الفقه» و «و يترتب فيها من الفقه»، مطالب فقهی را ارائه میدهد[۵].
«فائدة لطيفة» و «إشارة لطيفة» و «و فيها تنبيه لطيف» نیز تعابیر دیگری برای بیان مطالب لطیف برخاسته از حدیث است[۶].
شارح در اعتقادات، اشعریمسلک است که در شرح وی نمایان میشود؛ مانند عدم پذیرش حسن و قبح عقلی[۷]. وی در فقه، مذهب مالکی را دارد و در برخی مطالب به آن اشاره میکند[۸].
او در توضیح احادیث گاهی به جمع احادیث متعارض میپردازد[۹].
ایشان در بیان فرق ضاله، به باورهای قدریه، جبریه و مجسمه و اعتقاد تجسیم و حلول اشاره و ضمن رد آنها، ایمان آنان را صحیح نمیداند[۱۰].
مصنف در پایان کتاب، به دیدن پیامبر(ص) در رؤیای خود هنگام شرح احادیث، اشاره میکند و ناشر در پاورقی ضمن نقل آن، کتاب «المرائي الحسان» (اثر خود مؤلف) را که حاوی هفتاد رؤیای ابن ابیجمره در هنگام تألیف «بهجة النفوس» است، یادآور میشود[۱۱].
فهرست موضوعات کتاب و خطاهای چاپی در پایان هر جلد آمده است.
«بهجه النفوس» در این چاپ، فاقد تحقیق است.
این کتاب از مصادر ابن حجر در «فتح الباري» است و برخی مشایخ از وی نقل میکنند[۱۲].
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، «فتح الباري بشرح صحيح البخاري»، سوریه، دمشق، دارالرسالة العالمية، چاپ اول، 1434ق/2013م.