بهارستان و رسائل جامی
| بهارستان و رسائل جامی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | جامی، عبد الرحمن بن احمد (نويسنده)
افصحزاده، اعلاخان (مصحح و مقدمه‌نويس) عمروف، محمدجان (مصحح و مقدمه‌نويس) ظهورالدين، ابوبکر (مصحح و مقدمه‌نويس) ابن فارض، عمر بن علی (نويسنده) |
| عنوان‌های دیگر | تائیه. شرح ** چهل حدیث ** رسائل جامی ** رساله سر رشته ** رساله عروض ** رساله قافیه ** رساله موسیقی ** رساله نائیه ** شرح قصیدة تائیة مسماة به «نظم الدر» (یا «نظم السلوک») ابن الفارض ** لوامع في شرح قصیدة میمیة خمریة فارضیة ** لوایح در بیان معارف و مع |
| ناشر | مرکز پژوهشی ميراث مکتوب ** مرکز مطالعات ایرانی |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1379ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-6781-32-2 |
| موضوع | ابن فارض، عمر بن علی، 576 - 632ق. تائیه - نقد و تفسیر - اربعینات - قرن 9ق. - عرفان - متون قدیمی تا قرن 14 - موسیقی - متون قدیمی تا قرن ۱۴ - مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد، 604 - 672ق. مثنوی - نقد و تفسیر - نثر فارسی - قرن 9ق. |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 5692 PIR |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
بهارستان و رسائل جامی (مشتمل بر رساله‌های: موسیقی، عروض، قافیه، چهل حدیث، نائیه، لوامع، شرح تائیه، لوایح و سررشته)، مجموعه‌ای از رساله‌های نورالدین عبدالرحمن بن احمد جامی (817-898ق/1414-1493م) است در یک جلد.
این مجموعه، مشتمل است بر رساله‌های زیر:
- بهارستان؛
- رساله موسیقی؛
- رساله عروض؛
- رساله قافیه؛
- چهل حدیث؛
- رساله نائیه یا شرح بیتین مثنوی؛
- لوامع فی شرح قصیده میمنیه خمریه فارضیه؛
- شرح قصیده تائیه که آن را به «نظم الدر» (یا «نظم السلوک») ابن فارض نیز می‌شناسند؛
- لوایح در بیان معارف و معانی؛
- رساله سررشته یا رساله در مراقبه و آداب و ذکر (با تصحیح جویا جهان‌بخش)[۱].
بهارستان جامى در سال 892ق، با نثر ساده مسجع و آمیخته با نظم نگارش یافته. این رساله به زبان فارسی و در حکایات و اندرزهاى اخلاقى نوشته شده است. جامى این کتاب را براى فرزندش، ضیاء‌الدین یوسف که به «آموختن مقدمات کلام عرب و اندوختن قواعد فنون ادب» اشتغال داشت، گردآورى کرده و آن را به پادشاه تیمورى، سلطان حسین بایقرا (873-911ق/1468-1505م) تقدیم کرد[۲].
جامی در موسیقی و عروض دست قوی داشته است. از این جهت اکثریت محققان و عالمان ساحت موسیقی، او را به‌عنوان استاد این فن شناخته‌اند. از گفته خود جامی چنین برمی‌آید که او در ایام جوانی به این علم اشتغال می‌ورزیده است[۳]. همچنین از سخنانش پیداست که او از جوانی به دنبال تألیف رساله‌ای در موسیقی بوده، ولی در اواخر عمرش به این نیت جامه عمل پوشانده است[۴]. رساله موسیقی جامی با زبان روان و ساده و به درخواست علی‌شیر نوایی از جامی تألیف شده است. سال تألیف این رساله دقیقا مشخص نیست[۵].
رساله عروض جامی در پیروی از «المعجم في معايير أشعار العجم» شمس‌الدین قیس رازی، در یک مقدمه و هشت فصل نوشته شده است. جامی در مقدمه در خصوص چینک‌های واحد شعری، در فصل‌های اول و دوم درباره کلام موزون و اهمیت آن و...، در فصل‌های سوم و چهارم درباره 5 بحر عربی، در فصل‌های پنجم و ششم درباره بحرهای خاص نظم فارسی و در فصل‌های هفت و هشت درباره بحرهای سریع و جدید، قریب و مشاکل و متدارک و متقارب، صحبت کرده است[۶]. عروض جامی برخلاف المعجم، بسیار موجز است و مقصود مصنف از تألیف آن فهماندن و در دسترس قرار دادن قواعد عروض بوده است[۷].
رساله جامی درباره قافیه، رساله‌ای خُرد است و از این جهت خود او درباره آن چنین نوشته است: «مختصری است وافی به قواعد علم قوافی». رساله قافیه جامی با خواهش و درخواست دوستانش در پیروی «قافیه» شمس‌الدین قیس رازی به طرز مختصر تصنیف شده است[۸].
جامی در ابتدای رساله چهل حدیث در توضیح درباره محتوای آن می‌نویسد: «اما بعد، این چهل کلمه است از آن کلمات که سهولت فهم و حفظ را به نظم فارسی ترجمه کرده می‌آید». انگیزه جامی، از تألیف این کتاب، عمل به روایتی نبوی(ص) است که در آن آمده: هرکه از امتم چهل حدیث را حفظ کند که مایه سود مردم باشد، خداوند در روز قیامت او را فقیه و عالم، محشور می‌کند[۹].
جامی در رساله نائیه، در پی بیان معنی نی و حکایت شکایت آن - که در دو بیت ابتدایی مثنوی معنوی مولوی آمده - می‌باشد. او در توضیح معنای نی از نظم و نثر، بهره می‌برد[۱۰].
جامی در مقدمه قصیده میمیه خمریه فارضیه در توضیح آن می‌نویسد: اما بعد این ورقی چند است در شرح الفاظ و عبارات و کشف و رموز و اشارات قصیده میمیه خمریه فارضیه که در وصف راح محبت که شریف‌ترین مطلوبی است با لطیف‌ترین اسلوبی صورت انتظام یافته و در میان ارباب عرفان و اصحاب ذوق و وجدان شیوعی کامل و شهرتی تمام گرفته[۱۱].
شرح قصیده تائیه جامی مشتمل است بر مجرد حل لغات و بیان معنای هر بیت با عبارتی فارسی که همه‌فهم باشد در قالب رباعی، که گاه در ابیاتی نیز به اقتضای ضرورت با شرح همراه شده است[۱۲].
لوایح که آن را با نام مفصل رساله لوایح در بیان معارف و معانی نیز می‌شناسند، یکی از شیرین‌ترین و فصیح‌ترین اثرهای عرفانی جامی است. این اثر تقریبا در سال 870ق برای شاه همدان و عراق و آذربایجان، جهان‌شاه قراقویونلو (872-841ق)، نوشته شده است[۱۳].
رساله سررشته را با نام‌های، رساله در طریق خواجگان، رساله طریق صوفیان، رساله پاس انفاس، رساله در مراقبه و آداب ذکر و... نیز می‌شناسند. این کتاب، اثری است کم‌حجم و پرمحتوا در بیان مسائل علمی تصوف و ارکان آن[۱۴].
پانویس
منابع مقاله
- فهرست مطالب و متن کتاب.
- پایگاه اینترنتی ویکی‌نور، مقاله بهارستان.