بلوچستان و تاریخ مکران ایران 1600 ـ 1905 از کتاب خلیج فارس
| بلوچستان و تاریخ مکران ایران 1600 ـ 1905 از کتاب خلیج فارس | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | لوریمر، جان گوردون (نویسنده)
شهرنازدار، محسن (مقدمه‌نویس) جواهرکلام، محمد (مترجم) |
| ناشر | مؤسسه آبی پارسی، پل فیروزه |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1400 |
| شابک | 7ـ04ـ7464ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
بلوچستان و تاریخ مکران ایران 1600 ـ 1905 از کتاب خلیج فارس تألیف جان گوردون لوریمر، ترجمه محمد جواهرکلام، با مقدمه محسن شهرنازدار؛ این کتاب به بخش‌های مربوط به سواحل مکران در کتاب جان گوردن لوریمر اختصاص دارد. این کتاب افزون بر تاریخ تحولات سیاسی منطقه از ابتدای قرن هفدهم میلادی تا سال‌های نخستین سدۀ بیستم (هم‌زمان با انقلاب مشروطه) به جغرافیای روستایی منطقۀ بلوچستان می‌پردازد و به خواننده اطلاعات ارزشمندی از وضعیت منطقه در ابتدای سدۀ بیستم ارائه می‌دهد.
گزارش کتاب
رقابت بر سر حضور قدرت‌های بزرگ در محدودۀ وسیع خلیج فارس و دریای مکران تنها محدود به سدۀ گذشته نیست، بلکه تاریخی هزاران‌ساله دارد. با این حال اگر روایت نئارخوس دریاسالار یونانی اسکندر از خلیج فارس و سواحل شمالی آن به عنوان قدیمی‌ترین سند مشاهده و حضور بیگانگان در این منطقه نادیده انگاشته شود، اسناد حضور پیوستۀ اروپاییان برای سلطه بر این منطقه دست‌کم به قرن پانزدهم میلادی می‌رسد. واسکودوگاما سیاح و کاشف پرتغالی نخست بار در اواخر قرن پانزدهم میلادی، با حمایت ژان دوم پادشاه پرتغال از راه دریا به هند رفت و مسیری را گشود که تاریخ مشرق‌زمین بر مبنای آن تغییر کرد. کمی بعد از او آلفونسو آلبوکرک از نیروی دریایی ارتش پرتغال که نفوذ استعماری این کشور بر اقیانوس هند و تسلط او بر گوا مدیون اوست، به خلیج فارس آمد و جزیرۀ هرمز را به تصرف خویش درآورد. این دوران مصادف با عصر صفوی است و از اسناد باقی‌مانده چنین پیداست که بریتانیا به بهانۀ مقابله با پرتغالی‌ها در این منطقه، از قرن شانزدهم حضور یافت و بهانه‌ای برای باج‌خواهی از دربار صفوی به دست آورد. باج‌خواهی بریتانیا از دربار ایران به بهانۀ موازنۀ قدرت، تا چند قرن ادامه یافت.
حضور و رقابت میان پرتغال، فرانسه، بریتانیا، روسیه و آلمان در خلیج فارس موضوع پژوهش‌های متعدد تاریخی و علوم سیاسی بوده است. بریتانیا در این میان تفاوتی چشمگیر با دیگران داشت و آن، درک ضرورت مطالعات تاریخی و جغرافیایی و تسلط بر فرهنگ و اجتماع جوامع موردنظر خود در زمینۀ استعمار بود. رقابت با روسیه و نگرانی نسبت به دستیابی روس‌ها به آب‌های جنوب، ترس از فرانسه و تهدید آلمان، همه و همه انگلستان را نسبت به فعالیت‌ها و حضور رقبای سیاسی خود در منطقه حساس کرده بود. حضور قاطع آنها در خلیج فارس و دریای مکران از نیمۀ اول قرن نوزدهم آغاز شده است. از اواخر این قرن نظارت بر خلیج فارس و دریای مکران در مراودات داخلی بریتانیا به حکومت هندوستان واگذار شد و با قرارداد 1907 این نظارت و منافع ناشی از آن به نفع بریتانیا به ثبت رسید. چنین دستاوردی میسر نمی‌شد مگر با زمینۀ شناخت و نفوذ بیشتری که نسبت به سایر رقبای خود در منطقه به دست آورد، موضوعی که نتیجۀ درک آن توسط نخبگان سیاسی بود. در این میان چهرۀ مؤثری وجود دارد که در افواه حوزۀ مطالعات تاریخ ایران شناخته شده است: لرد جرج ناتانیل کرزن.
در زمان جرج کرزن افرادی مأموریت یافتند داده‌های جغرافیایی و فرهنگ‌شناختی وسیعی دربارۀ سرزمین‌های حاشیۀ خلیج فارس و دریای مکران گردآوری کنند. جان گوردون لوریمر کارمند غیرنظامی بریتانیا در هند مهم‌ترین این افراد بوده است. سفرهای مطالعاتی لوریمر دربارۀ خلیج فارس در 1903 میلادی آغاز شد و تا کمتر از یک دهه بعد ادامه داشت. «فرهنگ جغرافیای خلیج فارس، عمان و عربستان مرکزی» با بیش از شش هزار صفحه و در شش مجلد، اطلاعات جامعی در حد فاصل قرن هفدهم تا بیستم میلادی دربارۀ این مناطق را دربر دارد. اثر لوریمر را باید کتاب جامع تاریخ و جغرافیای خلیج فارس دانست که اطلاعات ارزشمندی دربارۀ موقعیت جغرافیای طبیعی، جوامع و جغرافیای انسانی، مبادلات اقتصادی، مراسلات و راه‌های ارتباطی، اطلاعات جمعیت‌شناختی و ... پیرامون سواحی جنوبی ایران، عمان، شبه‌جزیرۀ عربستان و بخش‌هایی از عراق ارائه می‌دهد.
این کتاب به بخش‌های مربوط به سواحل مکران در کتاب جان گوردن لوریمر اختصاص دارد. این کتاب افزون بر تاریخ تحولات سیاسی منطقه از ابتدای قرن هفدهم میلادی تا سال‌های نخستین سدۀ بیستم (هم‌زمان با انقلاب مشروطه) به جغرافیای روستایی منطقۀ بلوچستان می‌پردازد و به خواننده اطلاعات ارزشمندی از وضعیت منطقه در ابتدای سدۀ بیستم ارائه می‌دهد.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات