برآمدن اشکانیان: تلاقی یونانی‌مآبی با تاریخ ایران و آسیای میانه
| برآمدن اشکانیان: تلاقی یونانی‌مآبی با تاریخ ایران و آسیای میانه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اولبریخت، مارک یان (نویسنده) محجوب، محمدابراهیم (مترجم) |
| ناشر | ماهی |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۴۰۲ |
| شابک | 6ـ378ـ209ـ964ـ978 |
| کد کنگره | |
برآمدن اشکانیان: تلاقی یونانی‌مآبی با تاریخ ایران و آسیای میانه تألیف مارک یان اولبریخت، ترجمه محمدابراهیم محجوب، کتاب حاضر پژوهشی است در تاریخ دوره‌ی نوپایی امپراتوری اشکانی از حدود 248 تا 165 پیش از میلاد؛ و در آن روایات متون مکتوب و کتیبه‌نگاری (به زبان‌های یونانی، لاتین، پارتی، پارسی میانه) و نیز منابع موجود در عرصه‌های سکه‌شناسی و باستان‌شناسی تحلیل شده‌اند. تاریخ دوره‌ی پساهخامنشی ایران -دوره‌ی یونانی‌مآبی- در این اثر به تاریخ جهان کوچ‌زیان آسیای میانه گره می‌خورد؛ و پاگیری حکومت اشکانی بر بستر سنت یکجانشینی ایرانی، سنت‌های مقدونی-یونانی و سنت‌های کوچ‌زیستی و سکنی‌گزینی آسیای میانه روایت می‌شود.
ساختار
کتاب از پیش گفتار و سه بخش تشکیل شده است.
گزارش محتوا
اشکانیان توانستند کیفیت تازه‌ای در تاریخ ایران بیافرینند و آن ایجاد هم‌کوشی میان عناصر کوچ‌زی و یکجانشین بود. هم‌کوشی ایرانی کوچ‌زیستی ـ یکجانشینی، در سراسر دورۀ نوپایی امپراتوری اشکانی وجه ممیزۀ تاریخ اشکانیان در ایران شد. اینکه اشک یکم و طایفۀ او توانستند با سامانۀ فرهنگی خراسان سازگاری کنند، اینکه اشک یکم دستاوردهای هخامنشیان و سلوکیان را به‌آسانی پذیرفت و اینکه توانست خودش را با سنت‌های محلی خراسان وفق دهد، شاید شگفتی کسان زیادی را برانگیزد؛ اما مشابه این فرایند را در تاریخ دیگر حکومت‌هایی که در اصل بر شالودۀ فرهنگ کوچ‌زیستی بنا شده‌اند، از جمله حکومت کوشان و حکومت سلجوقی می‌توان مشاهده کرد.
تاریخ اشکانیان در قیاس با دیگر ادوار تاریخ ایران تا حد زیادی همچنان تاریک مانده است. اولبریخت در این کتاب تاریخ برآمدن این دودمان را بررسی می‌کند. ساختار اصلی کتاب کاملاً آکادمیک است و کمابیش پاراگرافی در آن یافت نمی‌شود که نویسنده با توضیحات اضافی، منبع سخنش را ذکر نکرده یا روایت‌های بدیل را نیاورده یا منبع دیگری برای آگاهی بیشتر معرفی نکرده باشد.
در این کتاب تاریخ دورۀ پساهخامنشی ایران که به آن دورۀ یونانی‌مآبی هم می‌گویند، گره خورده است به تاریخ جهان کوچ‌زیان آسیای میانه. حکومت اشکانی بر بستر سنت یکجانشینی ایرانی، سنت‌های مقدونی ـ یونانی و سنت‌های تاریخ دورۀ اشکانی پرسش‌های کهنه را در پرتو نوری تازه بررسی و عوامل و وابستگی‌های متقابل تازه‌تری شناسایی شده است.
در پیش‌گفتار کتاب به کوتاهی چشم‌اندازی کلان از دانش‌پژوهی دربارۀ پارت به دست داده شده است و در ضمن بحث به تألیفاتی محوری اشاره می‌شود که اطلاعات بیشتر و مفصل‌تری دربارۀ این موضوع در اختیار خواننده می‌گذارند.
بخش نخست کتاب دربارۀ موقعیت ژئوپلتیک آسیای میانه و غربی در اوایل عصر یونانی‌مآبی است. به نظر می‌رسد تشکیل سریع دولت اشکانی تا حدی به دلیل تلاش‌های آندراگوراس میسر شد که شامل احیای سنت‌های دینی و دیوانی دورۀ هخامنشیان نیز بود. این امر به‌ویژه مرهون استفاده از زبان آرامی می‌تواند باشد. اطلاعات یوستین دربارۀ آندراگوراس در جایگاه یک شهریار پارسی و از جهتی نیای اشکانیان، و اینکه گفته می‌شود او گماردۀ اسکندر بوده است، این مفهوم را می‌رساند که شاید این داستان در حلقۀ نخبگان پارتی یکجانشین هوادار آندراگوراس شکل گرفته و سپس در دورۀ اشکانی واگویه شده و تغییر شکل داده است.
بخش دوم کتاب اختصاص به بررسی ریشه‌ها و رشد حکومت اشکانی دارد. در این بخش موضوعاتی چون شورش پارتیان و پادشاهی اشک، دستاوردها و چالش‌های اشک یکم، پارت از اشک دوم تا فرهاد یکم و... بررسی شده است. در این بخش سال‌شماری جدیدی برای رخدادهای مهم عصر اشکانیان نخستین پیشنهاد شده است که بر اساس آن، تاریخ جنگ آنکارا زمانی میان سال 244 تا 242 تخمین زده می‌شود. اشکانیان که تبارشان به کوچ‌زیان می‌رسید، در بازۀ زمانی 248 پیش از میلاد تا 266 میلادی حکومتی برپا کردند که در ابتدا مولودی نوپا بود؛ اما با گذشت یک قرن از زادمانش توانست بر فلات ایران و بخش‌هایی از افغانستان و بابل و شمال میان‌رودان یعنی عراق امروزی پروبال بگستراند.
با رهنمودهای حاصل از شواهد باستان‌شناسی به‌دست‌آمده از منطقۀ فراکاسپین و اشیای جدید کشف‌شده در منطقۀ جنوب اورال بهتر می‌توان به خاستگاه حکومت اشکانی پی برد. در بخش سوم و پایانی کتاب تاریخ برآمدن اشکانیان بر اساس شواهد سکه‌شناختی و باستان‌شناختی بررسی شده است.[۱]
پانویس