بحر در کوزه نقد و تفسیر قصه‌ها و تمثیلات مثنوی
| بحر در کوزه نقد و تفسیر قصه‌ها و تمثیلات مثنوی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | زرین‌کوب، عبدالحسین (نویسنده) |
| ناشر | انتشارات علمی |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1367 |
| چاپ | دوم |
| موضوع | نقد و تفسیر مولوی، جلالالدین محمد بن محمد، ۶۰۴ - ۶۷۲ق. مثنوی,قرن ۷ ق - تاریخ و نقد شعر فارسی
جستجوی «نقد و تفسیر مولوی جلالالدین محمد بن محمد ق مثنوی قرن ق تاریخ و نقد شعر فارسی» در موضوعات اسناد رده: |
| کد کنگره | PIR۵۳۰۱/ز۴ |
بحر در کوزه نقد و تفسیر قصه‌ها و تمثیلات مثنوی تألیف عبدالحسین زرین‌کوب؛ این کتاب، نقد و تفسیر تخصصی قصه‌ها و تمثیل‌های مثنوی و راهی برای ورود به دنیای پُررمز و راز آن است. مؤلف که از نوادر روزگار خود بود و در حوزۀ مولوی پژوهی با نگارش سه اثر نفیس، گوی سبقت را از همه ربود؛ می‌گوید در نظر داشته تمام مثنوی را دفتر به دفتر به اختصار و در سطح عالی و پیشرفته، شرح و تفسیر نماید و این اثر، مقدمه‌ای باشد تا خواننده ناآشنا پیش از مطالعه آن، این کتاب را بخواند و آمادگی لازم را پیدا کند؛ از قضا، ذی‌المقدمه و مقدمه هر دو مفقود، ولی مقدمه، مجدداً به ین صورت، بازسازی و تدوین می‌شود.
اما این اثر از چنان عمقی برخوردار است که قطعاً خود نیاز به مقدمه دارد و بیشتر برای کسانی مفید است که متن مثنوی، خصوصاً قصه‌ها، حکایت‌ها و تمثیل‌های آن را خوب خوانده و در ذهن داشته باشند؛ زیرا بسیاری از مطالب کتاب، موجز و فشرده بیان شده و در تحلیل و تفسیر و نقد، تنها به گوشه‌ای از داستان یا به مصراع و یا به تعبیری اشاره‌ای کرده و رد شده است و در این وادی خوانندۀ ناآشنا با کلیات مثنوی، چیزی دستگیرش نمی‌شود. در هر صورت، برای مثنوی‌پژوهان و محققان دانشگاهی، بهترین و عالی‌ترین منبع و یک اثر الهام بخش برای پژوهش‌های بیشتر محسوب می‌شود؛ چنان‌که تا کنون تحقیقات زیادی با استفاده از طرح‌ها، الگوها، تفسیرها و موضوعات گوناگون این کتاب انجام پذیرفته است.
به نظر نویسنده قصه‌های مثنوی به هر صورتی که در تقریر می‌آید، همواره متضمّن رمزی است که لُبّ معنی و سرّ باطن آن محسوب است و آشکار است که بدون تعمّق در این رمزها تمام آنچه را در این قصه‌ها هست نمی‌توان دریافت. بر این اساس وی می‌کوشد، رموز و اسرار قصه‌ها را، همان چیزی که به گفته وی مقصود مولانا بوده، به صورت تطبیقی و تحلیلی و به اختصار مورد تفسیر قرار دهد؛ و خود درباره روش کارش می‌گوید در این کتاب، قصه‌ها و تمثیلات مثنوی را همه جا با طرز تلقی خاصی که خود مولانا از شکل و مضمون آن‌ها داشته، مطرح کرده است و این از آن رو است که جز از دیدگاه خاص گوینده نمی‌توان در زوایای اندیشه او راه یافت. نکته دیگر اینکه زرّین کوب می‌گوید قصه‌ها و تمثیلات مثوی در این کتاب، برحسب شکل و مضمون در باب‌های گوناگون مجال بحث و نقد یافته است؛ از این‌رو پاره‌ای از آن‌ها بیش از یکبار مورد اشاره قرار گرفته و هر بار این اشاره با آنچه در دیدگاه تازه مطرح بوده بررسی شده است.
کتاب شامل مقدمه، پانزده فصل(در۲۲۳ بند)، یادداشت‌ها و فهارس است.
عناوین فصل‌ها عبارت است از: مثنوی و مولانا در قصه‌ها؛ داستان‌های انبیا از حضرت آدم تا حضرت خاتم)؛ سیمای خاتم رسولان در مثنوی؛ صحابه و مشایخ در قصه‌ها؛ حکایات امثال (بررسی منابع و مآخذ حکایات مثنوی)؛ تمثیلات در مثنوی (بررسی منابع و مآخذ تمثیلات)؛ سؤال و جواب، و زبان حال (قصه‌هایی که به صورت سؤال و جواب بین اشخاص قصه مطرح شده)؛ قصه‌های تمثیلی(قصه‌هایی که امر غیر حسّی را به حسّی نزدیک می‌کند)؛ داستان‌های امثال(قصه‌های عامیانه)؛ داستان‌هایی از تفسیرها(قصه‌هایی که از طریق تفسیرهای قرآن در مثنوی راه یافته)؛ قصه‌های نوادر؛ جدّ و هزل در لطایف (قصه‌هایی که در آن‌ها واقعیت تجربی همراه با نکته‌های طنزآمیز مطرح شده است)؛ لطیفه‌ها و طنزها؛ هزل یا تعلیم؛ قصه و نقد حال (قصه‌های طولانی و رمز و اسرار آن‌ها).
در انتهای کتاب، یادداشت‌ها، راهنمای اعلام و اصطلاحات، فهرست آیات، احادیث، ابیات؛ اقوال، امثال، کتابنامه، راهنمای یادداشت‌ها، رموز و نشانه‌ها درج شده‌است.[۱]
پانويس
- ↑ ر.ک: عالمی، محمدعلم، ص263-264
منابع مقاله
عالمی، محمدعَلَم، کتاب‌شناسی توصیفی مولانا (شامل جدیدترین تحقیقات و قدیمی‌ترین کتاب‌های مولوی پژوهی)، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1392ش.