بازخوانی آموزه بداء
| بازخوانی آموزه بداء | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | موسوی، سید جمال الدین (نويسنده)
پژوهشگاه قرآن و حدیث. پژوهشکده کلام اهل بیت علیهمالسلام (سایر) وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. پژوهشگاه قرآن و حدیث ( سایر) |
| ناشر | مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث. سازمان چاپ و نشر |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1396ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | - |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | - BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
بازخوانی آموزه بداء، نوشته سید جمالالدین موسوی(متولد 1362ش) در واکاوی آموزه بداء بر اساس منابع وحیانی و بیان دیدگاه اندیشمندان درباره آن است.
موضوع کتاب
نوشته پیش رو حاصل پژوهشی نو با رویکرد تاریخی کلامی در موضوع بداء است. این پژوهش به بررسی و بازخوانی آموزهی کلامی بداء در میان شیعه امامیه میپردازد و ضمن تحلیل مفاهیم، پیشینهی تاریخی و آثار آن، دیدگاه متکلمان امامیه را با آیات و روایات مقایسه میکند.[۱]
انگیزه نگارش
ازآنجاییکه خلا تمامی پژوهشهای مشابه در این عرصه فقدان دید تاریخی به مساله بداء است، نگارنده برآن شده تا با بررسی تاریخی این آموزه و سیر تطور آن را در مدرسه کلامی امامیه و تغییرات پدیدآمده در آن را نمایان سازد. [۲] هدف اصلی این نوشتار، شفافسازی اصول و مبانی این آموزه، پاسخ به شبهات، و مقایسه دیدگاههای متکلمان امامیه با آیات و روایات همچنین نشاندادن سازگاری دیدگاه متقدمین با آیات و روایات و تحول دیدگاههای متأخر در این موضوع است.[۳]
ساختار
این پژوهش شامل بخشهای سخن پژوهشکده، پیشگفتار و چهار فصل اصلی و ضمیمه است.
گزارش محتوا
در سخن پژوهشکده و پیش گفتار، مطالبی مختصر پیرامون موضوع کتاب، اهمیت، ساختار و محتوای آن گفته شده است. [۴]
در فصل اول به کلیات و مفاهیم اساسی موضوع و ابعاد مسئلهشناسی و پیشینه آن پرداخته شده است [۵]و شامل مباحثی چون مسئلهشناسی[۶]روششناسی ارزیابی روایات[۷]و واژهپژوهی[۸]و...است. همچنین، در این فصل اهمیت آموزه بداء را در سه حوزه روایات، مسالهشناسی و بازخورد در اندیشه مخالفان مطرح شده [۹]و آثار نظری و عملی مورد بررسی قرار گرفته است.[۱۰]
فصل دوم بررسی آموزه بداء در مدرسههای کلامی امامیه است. این فصل بهصورت تاریخی، سرنوشت آموزه بداء را از عصر صدور روایات تا انتهای عصر تغییر و تطور، یعنی مدرسه کلامی اصفهان، گزارش میکند. [۱۱] نخست به بررسی سیر صدور روایات بداء در عصر حضور در چهار دوره پرداخته شده است. سه دوره آن متعلق به زمان پیامبر(ص)، دوران ائمه تا انتهای عصر ظهور است و دوره چهارم از ابتدای غیبت صغری تا پایان مدرسه قم، را شامل شده است. [۱۲] به دنبال آن مدرسه کلامی بغداد و دیدگاه عالمان آن مانند شیخ مفید، سید مرتضی، و شیخ طوسی مطرح شده است.[۱۳]سپس به مساله بداء در مدرسه کلامی ری و مدرسه کلامی حله پرداخته شده[۱۴] و در نهایت مدرسه کلامی اصفهان با دو رویکرد حدیث گرا و دیدگاه عالمان بارز آن و جریان کلام فلسفی در خصوص مساله یاد شده مورد بررسی قرار گرفته است. [۱۵] نویسنده در آخر فصل به جمعبندی مباحث پرداخته و بر اساس مطالب مطرح شده، چهار دیدگاه بهدستآمده درباره بداء در مدرسه امامیه از آغاز تا عصر حاضر اشاره کرده است. [۱۶]
فصل سوم: آموزه بداء در آیات و روایات این فصل نگاه کلامی به آموزه بداء و دیدگاه قرآن و سنت را در خصوص مبانی و ادله آن پیگیری میکند.[۱۷] ابتدا به معرفی اجمالی بداء بر اساس آیات و روایات صورتگرفته سپس یکیک ارکان اصلی آن نظیر علم، اراده، قدرت و... را که مبنای توحیدی دارند، آن در آیات و روایات اهلبیت(ع) بررسی شده تا دیدگاه منابع وحیانی در خصوص آنها روشن شود.[۱۸] همچنین، به بررسی آموزه بداء در قرآن کریم با اشاره به مشتقات ریشه «بدو» اشاره شده و به عدم ارتباط آنها با اصل بداء تصریح شده[۱۹] و به دنبال آن به اثبات باور بداء با استناد به آیاتی از قرآن پرداخته شده و به مصادیق آن در آیات قرآن اشاره شده است.[۲۰]در ادامه آموزه بدا در روایات مطرح شده است و مصادیق بداء در روایات مانند داستان انبیای پیشین، آفرینش و خلقت انسان، و بداء در امامت ذکر شده است.[۲۱]در پایان فصل، تحلیل و جمعبندی آموزه بداء بر اساس مبانی مطرح شده صورتگرفته و به تبیین موضوع بداء در دو مرحله اثبات امکان بداء و اثبات چگونگی و کیفیت وقوع بداء اشاره شده است.[۲۲]
فصل چهارم به تحلیل و چرایی تغییر در تبیین آموزه بداء در میان متکلمان امامیه اختصاصیافته است. در حقیقت این فصل هدف اصلی پژوهش است که به اثبات فرضیه اصلی آن پرداخته و نقطه ارتباط و اتصال فصل دوم و سوم به شمار میآید.[۲۳]محتوای فصل در راستای تلفیق مباحث تاریخی با روایی و قرینه قراردادن آنها بر یکدیگر است. تغییر صورتگرفته در تبیین آموزه بداء در هر مدرسه کلامی ریشهیابی شده تا به چرایی تغییر یاد شده دستیافت. در نهایت دیدگاه متکلمان نخستین در باب بداء را به دلیل نزدیکی به عصر صدور روایات و مبانی اصیل شیعه که برخاسته از روایات است، بر دیگر دیدگاهها ترجیح داده شده است.[۲۴]جمعبندی از مباحث فصلهای گذشته و فصل حاضر مطالب پایانی را تشکیل داده است.[۲۵]
ضمیمه کتاب نیز با عنوان تردد در ساحت ربوبی از منظر مکتب اهلبیت(ع)، به بحث کلامی تردد در ساحت ربوبی میپردازد که در برخی روایات شیعی آمده است. [۲۶] این بحث در پی آن بوده تا با واکاوی مبانی کلامیای که تردد بر آنها استوار است و بررسی دیدگاه آیات و روایات در مورد آنها، تحلیلی بر پایه مبانی برگرفته از آیات و روایات از مسئله تردد ارائه نماید. [۲۷] این بخش از مباحث مفهومشناسی تردد را ارائه میدهد و آن را به معنای رجعت و بازگشت به اراده الهی میداند.[۲۸]سپس، مروری بر روایات تردد[۲۹]و دیدگاه اندیشمندان (فلسفی، کلامی و حدیثی) در توضیح و توجیه این روایات ارائه گردیده است.[۳۰]در پایان به بررسی تفاوت میان بداء و تردد از نظر معنا و دلالت پرداخته شده است.[۳۱]
پانویس
- ↑ ر.ک:پیشگفتار، ص15
- ↑ ر.ک: همان، ص15
- ↑ ر.ک: همان، ص۱۵- ۱۶
- ↑ ر.ک: سخن پژوهشکده، ص11- 13؛ پیشگفتار، ص15- ۱۶
- ↑ ر.ک: پیشگفتار، ص۱۶
- ↑ ر.ک: متن، ص23
- ↑ ر.ک: همان، ص26
- ↑ ر.ک: همان، ص32
- ↑ ر.ک: همان، ص۳۸- ۴۳
- ↑ ر.ک: همان، ص۴۳- 45
- ↑ ر.ک: پیشگفتار، ص16؛ متن، ص51
- ↑ ر.ک: متن، ص۵۲
- ↑ ر.ک: همان، ص۸۵- ۹۴
- ↑ ر.ک: همان، ص100– 128
- ↑ ر.ک: همان، ص۱۲۸- ۱45
- ↑ ر.ک: همان، ص145- ۱46
- ↑ ر.ک: پیشگفتار، ص۱۶
- ↑ ر.ک: متن، ص۱۴۸، 153، 163، ۱۷6
- ↑ ر.ک: همان،ص۱۹۶
- ↑ ر.ک: همان، ص197- 207
- ↑ ر.ک: همان، ص207- 217
- ↑ ر.ک: همان، ص226- 232
- ↑ ر.ک: پیشگفتار، ص16؛ متن، ص233
- ↑ ر.ک: متن، ص۲۳۴
- ↑ ر.ک: همان، ص275- 277
- ↑ ر.ک: همان، ص۲۷۹
- ↑ ر.ک: همان، ص۲۸1
- ↑ ر.ک: همان، ص۲۸1- 282
- ↑ ر.ک: همان، ص۲۸۴
- ↑ ر.ک: همان، ص287- 294
- ↑ ر.ک: همان، ص۳۰0-303
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.