ایران به روایت متن و تصویر: گزارشی از واپسین سال‌های قاجار
| ایران به روایت متن و تصویر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | روزن، فریدریش (نویسنده) فیروزآبادی، سعید (مترجم) |
| ناشر | هنر معاصر |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1400 |
| شابک | 1ـ0ـ97852ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
ایران به روایت متن و تصویر: گزارشی از واپسین سال‌های قاجار تألیف فریدریش روزن، ترجمه سعید فیروزآبادی؛ این کتاب یکی از سفرنامه‌های مهمی است که نگارندۀ آن با رویکردی دقیق و تحلیلی به یک برهۀ خاص از تاریخ ایران می‌پردازد. این سفرنامه نخستین کتاب از مجموعۀ کتاب‌های پروژه‌ای است که بر مطالعه، آرشیو و مستندسازی تاریخ و فرهنگ صدسال اخیر ایران تمرکز دارد.
ساختار
کتاب در 9 فصل به نگارش درآمده است.
گزارش کتاب
سفرنامه‌هایی که امروزه در دست است، از سوی دو گروه نوشته شده‌اند؛ گروه اول آثار برجای‌مانده از نمایندگان ساسی و اقتصادی کشورهای خارجی در قالب دیپلمات، تاجر یا سیاح است که بیشتر از زمان صفویه به این‌سو به دربار شاهان راه یافتند و دربارۀ خوی و منش شاهان، چاپلوسی‌ها و رفتار درباریان، اوضاع حرم‌سرای سلاطین و روابط حاکم بر اندرونی شاه و همچنین آداب و رسوم مردم عادی و شیوۀ زندگی طبقات اجتماعی مطالعه می‌کردند. گروه دوم سفرنامه‌نویسان ایرانی هستند؛ آنها گاهی مأمورانی از جانب شاهان و سلاطین بودند که به قصد خاصی یا انجام مأموریتی مشخص، مبادرت به سفر می‌کردند و گاهی هم انسان‌هایی کنجکاو و نوجو بودند که می‌خواستند از مختصات دنیای جدید باخبر شوند و برخی شرح مسافرت‌شان را نیز نوشتند.
این کتاب یکی از سفرنامه‌های مهمی است که نگارندۀ آن با رویکردی دقیق و تحلیلی به یک برهۀ خاص از تاریخ ایران می‌پردازد. این سفرنامه نخستین کتاب از مجموعۀ کتاب‌های پروژه‌ای است که بر مطالعه، آرشیو و مستندسازی تاریخ و فرهنگ صدسال اخیر ایران تمرکز دارد.
همان‌گونه که از مقدمۀ این کتاب برمی‌آید، این کتاب یکی از کتاب‌های مجموعۀ «جهان به روایت متن و تصویر» است و تا زمان انتشار این اثر (1925 میلادی) شش جلد آن دربارۀ کشورهای اتریش، فنلاند، سوئد، فرانسه، ایتالیا و مجارستان در انتشارات فرانتس اشنایدر در برلین به چاپ رسیده بود. آنچه بر اهمیت این اثر می‌افزاید، نخست زمان انتشار آن است. این اثر زمانی نگاشته و منتشر شد که سلسلۀ قاجار واپسین روزهای حکومت خود را می‌گذراند و ایران پس از جنگ جهانی اول در شرایطی بود که تازه پا در مسیر مدرنیته گذاشته بود. در این دوره هنوز خبری از تحولات بنیادین در نظام اداری و بسیاری از بخش‌های دیگر نبود و از این منظر، این مجموعه نوشته‌ها و عکس‌ها برای بسیاری از مخاطبان امروزی جالب و جذاب خواهد بود.
روزن از سال 1900 میلادی مسئول امور خاورمیانه در ادارۀ سیاسی امور خارجۀ آلمان و از 1908 تا 1910 سفیر آلمان در ایران بود که مصادف با دوران مشروطه در ایران است. از آنجا که ایران در این دوران همسایۀ دو کشور صاحب قدرت آن روزگار یعنی روسیه تزاری و بریتانیا بود، حضور آلمانی‌ها در این دوره پنهانی صورت می‌گرفت. او با وجود فعالیت‌های سیاسی، آثار ارزشمندی هم نگاشته است. نخستین کتاب او که برای آن دوره بسیار نوآورانه بود، کتاب «شما فارسی حرف می‌زنید؟» است. از دیگر کتاب‌های ارزشمند او تصحیح رباعیات خیام بود که زمانی آن را ترجمه کرد که سفیر آلمان در ایران بود.
کتاب از اصل آلمانی ترجمه شده است. روزن در این کتاب تنها به عنوان یک سفرنامه‌نویس نیست؛ از روایت‌های او چنین برمی‌آید که او تصمیم خود را از ابتدا گرفته تا نظام فرهنگی، اجتماعی و ادبی ایران آن دوره را بشناسد و این شناخت از فراگیری زبان فارسی آغاز شده تا اینکه به تصحیح رباعیات خیام می‌نشیند. این تصحیح همچنان از متون معتبر خیام‌شناسی به شمار می‌رود.
کتاب نه فصل دارد و اطلاعاتی گسترده و تحقیق‌شده از ویژگی‌های سرزمینی ایران تا مفاهیم تاریخی پراهمیت، ریشۀ برخی باورهای فرهنگی و تحولات سیاسی زمان خود را دربر می‌گیرد. خواننده با روایت روزن که ویژگی‌های ادبی و گزارش‌گونۀ غنی دارد، به آخرین سال‌های حکومت قاجار و هنگامۀ برآمدن پهلوی سفر می‌کند و از دیدگان تیزبین و نکته‌بین او زوایای تأمل‌برانگیز این دورۀ اثرگذار تاریخی و شرایط فکری و زیست روزمرۀ ایرانیان در اواخر قرن نوزدهم و ابتدای قرن بیستم میلادی را بهتر درک خواهد کرد.
از دیگر ویژگی‌های این کتاب می‌توان به تصاویر آرشیوی آن اشاره کرد که برخی از آنها تصاویر بکر و کمتر منتشرشده‌ای است که به برداشت خواننده عمق و میدان می‌دهد. وجود 144 تصویر، ارزشی ویژه به متن کتاب افزوده است و جای‌گذاری آنها متناسب با محتوای سفرنامه، کمک بزرگی به کامل‌شدن تصویر ذهنی مخاطب از یک دوران تغییر و تحول تاریخی و اجتماعی است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات