الکفاية في النحو

الکفاية في النحو
پدیدآوران	ابن محمود، محمد بن عبدالله (نويسنده) جعبری، اسحاق محمد (محقق)
ناشر	دار ابن حزم
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1425ق - 2005م
چاپ	1
شابک	‎-
موضوع	زبان عربی - صرف
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	1425 ‎‏/‎‏م‎‏3‎‏ک‎‏7 6131 PJ
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

الکفایه فی النحو، اثر محمد بن عبدالله بن محمود (ت819ق) با تحقیق اسحاق محمد یحیی جعبری، معرفی و بررسی کتابی است پیرامون علم نحو که به زبان عربی و در قرن نهم هجری نوشته شده است.

ساختار

کتاب با دو مقدمه از دکتر یاسر ملاح (استاد دانشگاه «القدس المفتوحه» فلسطین) و نویسنده آغاز و مطالب در دو قسم و هر قسم در چندین مبحث و بخش، تنظیم گردیده است.

نویسنده در دورانی می‌زیسته که باعث وسعت اطلاعات و عمق دقت وی گردیده و او را قادر بر اطلاع بر آراء متقدمین و متأخرین کرده است. از خلال مطالب ذکر شده در کتاب، می‌توان به نام علمایی که وی از آراء ایشان استفاده کرده و کتب نحوی، لغوی و صرفیه آن‌ها را در دست داشته است، وقوف یافت. این عده عبارتند از: عیسی بن عمر و ابوعمرو و ابوعمر الجرمی در باب «تصغیر» و «ابدال»؛ الخلیل (که آراء وی مقارن آراء سیبویه می‌باشد) در باب «مضارع»، «نسب» و «وقف»؛ سیبویه در باب «قلب مکانی»، «اسم مفعول»، «نسب» و «اعلال»؛ یونس بن حبیب در باب «نسب»؛ کسائی در باب «ابدال»؛ فراء در باب «مصدر»؛ اخفش در باب «اشتقاق»؛ ابوزید در باب «معانی فعل»؛ اصمعی در باب «مقصور و ممدود»؛ مبرد در باب «نسب»؛ ابن خالویه، ابن جنی و ابوعلی فارسی در باب «مسائل التمرین» و ابن حاجب در باب «اعلال» و «حروف ابدال»

گزارش محتوا

در مقدمه دکتر ملاح، ضمن بیان اهمیت و جایگاه تراث فکری، علمی و فرهنگی امت اسلامی، به نکاتی پیرامون کتاب و نویسنده آن، اشاره گردیده است از جمله اینکه اثر حاضر، از ذخائر نادر لغوی کتب عربی بوده و نکات ارزنده‌ای در آن یافت می‌شود

در مقدمه محقق، علاوه بر ذکر نکاتی پیرامون کتاب، به موضوع مباحث آن، اشاره شده است

قسم اول، مباحث مطالعاتی محقق را در خود جای داده و شامل تمهید و دو فصل می‌باشد:

در تمهید، صورت کلی قرن نهم هجری که مؤلف در آن می‌زیسته و از لحاظ علمی و فرهنگی دارای اهمیت ویژه‌ای می‌باشد، به تصویر کشیده شده است

فصل اول، دارای دو مبحث می‌باشد:

در مبحث اول، از حیات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در عصر مؤلف، سخن به میان آمده است. این در حالی است که محقق، در این مبحث، متعرض زندگی‌نامه وی، نگردیده است

مبحث دوم، به معرفی مصنفات نویسنده، اختصاص یافته است. با اینکه وی از شهرت زیادی برخوردار نبوده و تراجم نویسان، به ذکر زندگی‌نامه مفصلی از او نائل نگردیده‌اند، با این حال، کتبی از وی در علم نحو، صرف و ادب ذکر شده است

محقق در این مبحث، ضمن اشاره به این مصنفات، توضیحات مختصری پیرامون آن‌ها، داده است. این کتب علاوه بر اثر مورد بحث، عبارتند از: «الهدایه فی النحو»؛ «حواشی علی قصیده البرده للبوصیری»

فصل دوم که مبحثی مطالعاتی می‌باشد، در سه مبحث زیر سامان یافته است:

مبحث اول، به تحلیل کتاب اختصاص یافته و از دو زاویه، به آن نگریسته شده است: هدف نویسنده از تدوین کتاب و روش تنظیم مطالب

مبحث دوم: بررسی مصادر متعدد و متنوعی است که نویسنده در تألیف کتاب، بر آن‌ها اعتماد نموده است

در مبحث سوم، روش نویسنده در تألیف، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. این روش در ضمن مؤلفه‌های زیر، بررسی شده است: تعریفات صرفیه؛ عنایت و توجه به قواعد صرفی؛ توضیح و تفسیر مسائل صرفی؛ تعلیل مسائل صرفی؛ ترجیح آراء علماء؛ نظر نویسنده در مورد سماع و قیاس؛ نظر و دیدگاه وی پیرامون شواهد قرآنی و قراءات؛ نحوه برخورد با احادیث شریف؛ جایگاه امثال و کلمات ماثور در نزد وی؛ عقیده وی در مورد شواهد شعری و نحوه توجه به مدارس و مکاتب بصره و کوفه

علاوه بر این، در این قسمت به مزایا اسلوب نویسنده در نگارش کتاب نیز اشاراتی شده است

محقق در پایان این قسمت، به اهم نتایجی که در خلال تحقیقات خویش پیرامون کتاب، بدان دست یافته، اشاره نموده است

در قسم دوم که مربوط به مطالب تحقیقاتی می‌باشد، در ابتدا مقدمه‌ای از محقق ذکر شده که در آن ضمن تشریح روش تحقیق کتاب، به توثیق نسبت کتاب و زمان تصنیف آن پرداخته شده است

پس از آن، مقدمه‌ای از نویسنده آمده که در آن، به موضوع کتاب، اشاره شده است

از جمله مباحثی که در کتاب مطرح شده، عبارتند از: تعریف تصریف؛ ابنیه کلمه؛ قلب مکانی؛ رأی علما در مورد وزن «أشیاء»؛ ثلاثی، رباعی و خماسی مجرد و مزید در اسماء و ثلاثی و رباعی در افعال؛ اسم مره؛ اسم فاعل و مفعول؛ صفت مشبه؛ اسم تفضیل؛ اسم زمان و مکان؛ اسم جنس؛ تصغیر؛ اعلال؛ ابدال؛ ادغام و...

وضعیت کتاب

فهرست مطالب؛ آیات؛ احادیث نبوی؛ امثال و اقوال؛ اشعار؛ أرجاز؛ انصاف ابیات؛ اعلام؛ امم و قبایل و اماکن و شهرهای مذکور در متن، به همراه فهرست مصادر و منابع مورد استفاده محقق، در انتهای کتاب آمده است.

در پاورقی‌ها که فراوان نیز می‌باشد، علاوه بر ذکر منابع، توضیحات جامع و مفصلی پیرامون برخی از لغات و عبارات متن داده شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.