النظامية في مذهب الإمامية (متن کلامی فارسی قرن دهم ه.ق)
| النظامیة في مذهب الإمامیة (متن کلامی فارسی قرن دهم ه.ق.) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | خواجگی شیرازی، محمد بن احمد (نویسنده) اوجبی، علی (محقق) |
| ناشر | مرکز فرهنگی نشر قبله |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1375 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-5603-00-5 |
| موضوع | نثر فارسی - قرن 10ق. کلام شیعه امامیه - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 210/7 /خ9ن6 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
النظامية في مذهب الإماميّة، تألیف محمد بن احمد خواجگى شيرازى، از كتب اعتقادى شيعه در قرن دهم مى‌باشد كه با اسلوب و نظم خاصى به رشتۀ تحرير درآمده است. اين اثر از معدود آثار كلامى بين قرون 12-11 مى‌باشد كه به زبان فارسی تألیف شده است. مؤلف در اين‌باره مى‌گويد: «امر عالى شرف صدور يافت كه فقير به زبان فارسی رساله‌اى مشتمل بر اصول خمسه مبين به براهین قاطعه و حجج ساطعه به طرزى جديد و نمطى سديد منطوى بر ذكر ديگر مذاهب متكلمين و صوفيه و حكماء بنويسم».[۱]
انگیزه تألیف
مؤلف انگيزۀ خود را از تألیف اين رساله اثبات اصول خمسه (توحيد، عدل، نبوت، امامت و معاد) به براهین عقلى ذكر مى‌كند. او در اين رابطه مى‌گويد: «مخفى نيست كه به اتفاق عقلاء و اجماع انبياء(ص) بر جميع مكلفين معرفت مبدأ و معاد و ما يتعلق بهما فرض عين و عين فرض است و در مذهب اكثر علماى اماميه اثنا عشريه معرفت اصول خمسه... به برهان و دليل واجب است بر هر يك از مكلفين و اهل ايمان و تمامى عبادات و معاملات و مناكحات مكلفين بى‌معرفت اين اصول خمسه بى‌دليل صحيح نيست، بناء على ذلك هر كس از فحول علماء و اجلۀ فضلاء به زبان فارسی و عربى در بيان اين اصول رسائل و فصول نوشته‌اند».[۲]مؤلف چون اين كتاب را به دستور نظامشاه نوشته است، از اين رو آن را النظامية في مذهب الامامية ناميده است.
ساختار و گزارش محتوا
اين كتاب را مؤلف در يك مقدمه، پنج باب و يك خاتمه نوشته است. مقدمۀ كتاب، بحث مى‌كند از راه‌ها و مراتب شناخت حق تعالى و اسماء و صفات او.
باب اول در توحيد است: در اين باب مؤلف چندين بحث مقدماتى حول بداهت مفهوم وجود، انحصار موجود در واجب و ممكن، بديهى بودن وجود ممكنات و نظرى بودن وجود حق تعالى و براهین اثبات واجب‌الوجود بيان نموده، سپس در دو فصل بحث مى‌كند از صفات سلبيه و صفات ثبوتيۀ حضرت حق.
باب دوم در عدل است: مؤلف در اين باب بحث مى‌كند از افعال، حسن و قبح افعال، مناط احكام خمسه، اجر و ثواب، افعال عباد، تكليف ما لا يطاق، لطف، آجال و ارزاق.
باب سوم، در نبوت است: در اين باب بحث شده است، از وجوب عصمت انبياء، حقيقت عصمت، معجزه، طريق معرفت انبياء، اثبات نبوت حضرت محمد(ص)، وجه اعجاز قرآن، عام بودن نبوت حضرت محمد(ص) و خاتميت او، افضليت انبياء بر ملائكة، ماهيت ملائكه و عصمت آنها.
باب چهارم در امامت است: در اين باب مؤلف بحث نموده است از وجوب نصب امام، وجوب عصمت امام، طريق تعيين امام، وجوب افضليت امام، ادلۀ امامت ائمه اثنی‌عشر، امامت و غيبت حضرت حجة بن حسن عسكرى، طول عمر آن حضرت و علائم ظهورشان.
باب پنجم در معاد است: اين باب از چهار ركن تشكيل يافته است. ركن اول آن مربوط به موت و عذاب و نعيم قبر و کیفیت تعلق نفس به بدن مدفون مى‌باشد.
ركن دوم در مورد معاد جسمانى و کیفیت حشر بدن مى‌باشد. ركن سوم از اين باب در مورد قيامت و احوال و علائم آن مى‌باشد و ركن چهارم بحث مى‌كند از عالم پس از قيامت. مباحثى؛ همچون حساب، نامۀ اعمال، صراط، بهشت، دوزخ، عرش، كرسى، سدرة المنتهى، بيت المعمور، عذاب اصحاب كبائر، خلود، شفاعت و حشر حيوانات.
خاتمه در تحقيق ايمان و كفر و توبه است. مؤلف در خاتمۀ كتاب بحث مى‌كند از حقيقت ايمان، مراتب آن، شرائط صحتش، كفر، شرك، توبه و شرائط آن.
ويژگى‌هاى
- توجه به آراء متكلمان، و عرفاء: مؤلف در بيان مسائل اين كتاب در موارد زيادى به آراء ديگر علماء توجه داشته است. او در كلام شيعى بيشتر از نهج‌المسترشدين علامۀ حلى استفاده نموده است، بلكه مى‌توان گفت بعضى از عبارت‌هاى او عينا ترجمۀ كتاب نهج المسترشدين مى‌باشد. در كلام بيشتر از آثار امام فخر رازى و به خصوص كتاب الاربعين ايشان استفاده نموده است. مؤلف در مسائل فلسفى بيشتر از كتاب تعليقات و شفاى شيخ الرئيس توجه داشته و در عرفان از فتوحات شيخ اكبر و بعضى از رسائل جامى بهره برده است.
- ابداعى بودن شيوۀ مصنف در بيان مسائل كلامى: مؤلف در مقدمۀ كتاب مدعى شده است كه اصول خمسه را به طرزى جديد و نمطى سديد بيان نموده است. ولى با بررسى محتواى كتاب به شيوه‌اى جديدى برنمى‌خوريم، مگر اين كه مقصود مؤلف لغت كتاب باشد كه به فارسی است و بيان مسائل كلامى در آن دوره به فارسی شيوه‌اى جديد و نو محسوب مى‌شود.
- معاد جسمانى: در مورد معاد جسمانى و اثبات آن و کیفیت معاد جسمانى آراء متفاوتى بين مسلمين است. مؤلف اين كتاب قائل به معاد جسمانى است؛ ولى در کیفیت معاد جسمانى، حرفى را مورد تأييد قرار داده است كه بزرگان دين و حكمت آن را نقد نموده‌اند و آن نظريۀ غزالى است. اين نظر مستلزم تناسخ مى‌باشد، از اين‌رو صدر المتألهين در كتاب‌هاى خود شديدا با آن مخالفت نموده است.
- نقد غير علمى كلمات حكماء: مؤلف در موارد بسيارى از اين كتاب آراء و نظرات حكماء را بى‌دليل رد مى‌كند. او در يك مورد مى‌گويد: «هذه قواعد فلسفية غير مسلمة عند المليين و لا صحيحة عند القائلين باسناد الحوادث الى القادر و المختار».[۳]، بلكه گاه تكفير نيز مى‌كند. او در بيانى حول اسكندر مى‌گويد: «مراد همان اسكندرى است كه در قرآن است نه آن اسكندر مشهور كه شاگرد ارسطو بوده است. چه ارسطو كافر است، و الله اعلم».[۴]با اين كه بزرگان دين اكثر چنين اعتقادى نسبت به ارسطو نداشتند، بلكه رواياتى از پيامبر و ائمه در مورد ارسطو وارد شده است كه او را پيامبر خوانده و يا لااقل به نيكى از او ياد شده است.
نسخه‌شناسى
اين كتاب براى اولین‌بار در سال 1375ش توسط دفتر نشر ميراث مكتوب و نشر قبله با قطع وزيرى در تهران به چاپ رسيده است. اين اثر را آقاى على اوجبى تصحيح و تحقيق نموده‌اند و در 239 صفحه به چاپ رسانده‌اند.
كتاب حاضر داراى مقدمه‌اى در معرفى شخصيت مؤلف و معرفى كتاب مى‌باشد.
همچنين در پايان كتاب فهرستى از آيات، روايات، اشعار، اعلام كتاب‌ها، جاى‌ها، گروه‌ها و منابع و مآخذ ارائه شده است.