المسك الأذفر في نشر مزايا القرنين الثاني عشر و الثالث عشر (1272-1342ق)
| المسك الأذفر في نشر مزايا القرنين الثاني عشر و الثالث عشر (1272-1342ق) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | آلوسی، محمود شکری (نويسنده) جبوري، عبد الله (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | تاريخ بغداد. برگزيده |
| ناشر | الدار العربية للموسوعات = الدار العربية للموسوعات |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1427ق = 2007م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | مجتهدان و علما - قرن 12ق. - سرگذشت‌نامه مجتهدان و علما - بغداد - سرگذشت‌نامه |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | /ب7 آ7012 79/9 DS |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
المسك الأذفر في نشر مزايا القرنين الثاني عشر و الثالث عشر (1272-1342ق)، اثر محمود شکری آلوسی، کتابی است دو جلدی، به زبان عربی، با موضوع تاریخ و شخصیت‌ها. نویسنده در این اثر به ارائه ترجمه تعدادی از علمای قرن‌های دوازدهم و سیزدهم هجری، در بغداد پرداخته است. کتاب به تحقیق عبدالله جبوری رسیده و همو مقدمه مفصلی بر آن نوشته است.
ساختار
کتاب، در دو جلد تنظیم شده است. جلد اول، حاوی مقدمه مفصلی از محقق و بخشی از متن اصلی و جلد دوم، مشتمل بر بقیه متن اصلی است.
گزارش محتوا
این اثر، دومین بخش از «نيل المراد في أخبار بغداد» است و تراجم مردان اهل علم و ادب بغداد را در خود جای داده است. نویسنده در آن، بخشی از احوال آنان را بدون احاطه بر مآثری که بر آن بوده‌اند، ذکر کرده است. منظور وی اتصال آن انقطاع از سلسله تواریخ بغداد است که از حدود قرن هشتم هجری صورت گرفته است؛ نقطه انقطاع پس از تلاش‌های تقی فاسی محمد بن احمد مکی، متوفی 832 است که در کتابش «منتخب المختار من ذيل تاريخ بغداد»، تاریخ علمای بغداد و مشهور از علمای این شهر را از زمان خودش تا قیام قرن دوازده هجری ارائه کرده است. نویسنده، شکاف بزرگی را در مورد ترجمه‌های دانشمندان بغداد می‌یابد؛ چون ترجمه‌های آنها در گوشه و کنار منابع مختلف پراکنده شده است... و در آن، به ترجمه صدویک عالم از علمای بغداد می‌پردازد. وی ابتدا علمای خاندان خودش را ذکر می‌کند و سپس به ترجمه علمای سویدیین و آل شواف و آل شاوی و آل جمیل و افاضل عمریین و آل زهاوی و آل حیدری و آل سنوی و راویین و آل واعظ و مدرس و آل باجه‌جی و آل طبق جلی و دیگران از علما و دانشمندان بغداد همت می‌گمارد[۱].
او فواید بسیاری در اعتقادات، ادبیات، فقه، توحید و فواید مهم دیگری در این اثر گنجانیده؛ چنان‌که بحث بزرگی که بین او و یکی از عالمان پارسی و از مجتهدین شیعه - در بازگشتش از حج و در هنگام عبورش از بغداد با جمعی از خانواده‌اش - صورت گرفته را در آن جای داده است. در این کتاب فوایدی وجود دارد که در مجموعه‌های دیگر یافت نمی‌شود و این حاکی از قدرت بدیهه آلوسی و آگاهی گسترده او از علوم و احکام اسلامی و... است. از جمله این فواید، مناظره شیخ عبدالله سویدی با علمای ملتزم رکاب نادرشاه است که در اوایل قرن دوازده هجری در بغداد رخ داد و از آثار این مناظره آن بود که نادرشاه به حق گردن نهاد و مردم را به اقامه نماز جمعه که مدت‌ها تعطیل بود، امر کرد. نویسنده، شرح این ماجرا را در هنگام ارائه ترجمه شیخ سویدی، ذکر کرده است[۲].
به‌خاطر علاقه آلوسی به تاریخ - چون فنی است مفید و عبرتی است برای عبرت‌آموزان و موعظه‌ای است برای اندیشمندان و متفکران - وی در تتبع تاریخ عرب تلاش بسیاری کرد و بحث و تحقیقاتش را در این وادی قرار داد. او گمشده‌اش را در این وادی جست؛ به همین دلیل «بلوغ الأرب» را به‌منظور اینکه عبرتی برای عرب‌های معاصرش باشد، نگاشت؛ این اثر حاوی صفحات روشنی از مفاخر نیاکان و اجداد آنهاست. وی سپس «نيل المراد في أخبار بغداد» را نوشت و برخی تحقیقات تاریخی را در مؤسسات بغداد، مانند مکتب مستنصریه و غیره منتشر کرد؛ تا همت را در قلب فرزندان این سرزمین تحریک کند و عزمشان را برانگیزد؛ تا بتوانند خط مشی آباء و اجدادشان را دنبال کنند و شکوه و عظمت گذشته را بازگردانند و فرهنگ و تمدن جدید را به آن ضمیمه نمایند[۳].
این یک حقیقت مسلم است که هنر تراجم‌نویسی از بزرگ‌ترین انواع فکر عربی و اسلامی است و به‌حق از درخشان‌ترین مفاخر آن است و این امت حق دارد که به آن تفاخر کند و آلوسی با این سخنش: «كان نظم مآثر ذوي العرفان في سلك التحرير أفخر نظام و ذكر مزايا الأفاضل أبهی عقد تتحلّی به نحور الليالي و الأيام»، از این موضوع پرده برداشته است؛ ازاین‌رو، وی بر تألیف کتابی که در آن اخبار پراکنده مربوط به برخی از عالمان و فضلای بغداد در قرن‌های دوازدهم و سیزدهم قمری را جمع نماید، اقدام کرد. وی عزم خود را بر نوشتن تاریخی جامع برای شهر بغداد جزم کرد، تا وجوه نشاط فرهنگی را در دوره‌های اولیه آن تا زمان خودش، در آن به نمایش گذارد؛ چراکه باور داشت که باید این جای خالی در کتابخانه بغداد پر شود. خود آلوسی به این حقیقت اشاره نموده، پس از عرضه تاریخ بغداد و آگاهی بر اینکه اهالی این شهر از شناخت اخبار میهنشان فاصله گرفته‌اند. وی می‌نویسد: «فأحببت أن أتطفل على أولئك الأجلّة الأكابر، في ذكر ما جرى على هذا القطر منذ دخوله في حوزة الإسلام و بيان السبب الذي استوجب اختطاط مدينة السلام و تحديد صقع العراق و تعريف بعض بلاده الشهيرة في الآفاق و ما كان فيه من القصور و الدور و المباني التي قاومت صدمات الدهور، ثم أنثنیإلى بيان ما أصبحت عليه اليوم بغداد و ما اشتملت عليه في عصرنا من الأدباء الأمجاد و الأفاضل الزّهّاد و الأكابر المشتهرين في البلاد. ثم أتبع ذلك ببيان ما في بغداد من المساجد و المدارس و المعاهد... ليكون أنموذجا حسنا لما ألّف في هذا الباب و إن لم يكن يستوعب المواد و أجلّ مقصدي إفادة أهل الأدب و لا سيما سكنة بلدي» (من دوست داشتم پا جای پای بزرگان بگذارم و آنچه را بر عراق از زمان دخول این کشور در اسلام، گذشته، بیان کنم و برخی از شهرهای مشهورش را معرفی نمایم و از کاخ‌ها و خانه‌ها و ساختمان‌های آن که در برابر صدمات روزگار مقاومت کرده‌اند، سخن بگویم. سپس عنان سخن را به بیان وضعیت فعلی بغداد و ادبای بزرگوار و دانشمندان زاهد و بزرگان مشهور آن، بگردانم و در پی آن به معرفی مساجد و مدارس و مؤسسات بغداد بپردازم؛ تا نمونه نیکویی برای آنچه در این باب تألیف شده است، باشد و جلیل‌ترین هدف من، فایده رساندن به اهل ادب، به‌ویژه همشهریانم است)[۴].
وضعیت کتاب
در صفحات 117 تا 120 کتاب، نمونه‌های از نسخه‌های خطی این اثر ارائه شده است.
فهرست مطالب هر دو جلد و فهارس فنی (شامل: آیات قرآنی، احادیث نبوی، امثال، اعلام، قبایل و شعوب و خانواده‌ها، قافیه‌ها، مکان‌ها و بقعه‌ها، خانواده‌های علمی و کتاب‌ها)، در انتهای جلد دوم ذکر شده است.
برای ا طلاع از کارهای محقق در تحقیق این اثر، می‌توانید به صفحات 110 و 111 این اثر مراجعه کنید.
از جمله علامت‌های اختصاری کتاب می‌توان به «مج»= مجلد، «ج»= جزء، «ص»= صفحه یا صحیفه و «ت»= تاریخ وفات، اشاره کرد[۵].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.